Οφρύς  η μελανή -Ένα πολυποίκιλο είδος

Η Σάμος είναι ένας  ανοιχτός βοτανικός κήπος. Για κάποιον που ενδιαφέρεται για την καταγραφή της χλωρίδας ο τόπος αυτός προσφέρει εξαιρετικές ευκαιρίες αναζήτησης, καταγραφής και μάθησης. Η ποικιλία της βλάστησης και σε επίπεδο οικογενειών του φυτικού βασιλείου αλλά και σε επίπεδο ειδών είναι εκπληκτική. Δεν μιλάμε για έναν κρυμμένο θησαυρό εν αντιθέσει μάλιστα.Ο πλούτος αυτός είναι διάχυτος παντού.

Στους πρώτους  μήνες του χρόνου από τον Γενάρη μέχρι περίπου το πρώτο δεκαήμερο του Απρίλη στις πεδινές περιοχές της Σάμου επικρατούν μέσες θερμοκρασίες περίπου 8 με 14 βαθμούς. Επίσης οι μέρες που βρέχει σε αυτό το διάστημα είναι κατά μέσο όρο 8 με 10 τον μήνα.

Οι κλιματολογικές συνθήκες αυτές επικρατούν στα  οικοσυστήματα του Αιγαίου.
Πολλά φυτά έχουν επιλέξει μέσα από την φυσική  επιλογή να κάνουν τον κύκλο της ζωής τους σε αυτό το διάστημα των ημερών.
Στην κατηγορία των φυτών που εμφανίζονται το διάστημα αυτό είναι και το είδος ophrys fusca-οφρύς η μελανή.
Το είδος αυτό ανήκει στην οικογένεια των ορχεοειδών και ειδικότερα στο γένος όφρυς.
Ένα γένος που  στην Σάμο έχει και άλλους αντιπροσώπους.
Το είδος όμως o. fusca  είναι το πολυπληθέστερο.
Η οφρύς η μελανή είναι ένα από τα πιο κοινά είδη του γένους στην Μεσόγειο με πάρα πολλές παραλλαγές και ένα από τα πιο συζητήσιμα  στον χώρο των ειδικών εφόσον πολλές φορές είναι εξαιρετικά δύσκολο να κατατάξεις τα υποείδη  και τις διάφορες παραλλαγές τους. Εκτός του γενικού κανόνα που διακρίνει σχεδόν όλα τα γένη των οφρύς, δηλαδή ο υβριδισμός, με το συγκεκριμένο είδος υπάρχει και ένα επιπρόσθετο στοιχείο που περιπλέκει περισσότερο την ταξινόμηση. Σε σχέση με άλλα είδη του γένους όφρυς  έχει λιγοστά μορφολογικά χαρακτηριστικά. Και αυτό ίσως έχει να κάνει με την περίοδο άνθησης τους. Εμφανίζεται σε μια περίοδο που ο ανταγωνισμός μεταξύ των φυτών για αναπαραγωγή δεν είναι τόσο έντονος -μιλάμε για την αρχή της άνοιξης - και να μην έχει χρειαστεί να αναπτύξουν πιο περίπλοκα χαρακτηριστικά π.χ σχέδια, χρώματα.
Η νοημοσύνη των φυτών είναι ένας κόσμος ανεξερεύνητος.

Ophrys fusca

                                                    

                                                                                              Ophrys holoserica-Εμφανίζεται στο τέλος Μαρτίου αρχές Απρίλη.

                        Ophrys tenthredinifera-Εμφανίζεται τον Μάρτιο

                  Ophrys speculum-Εμφανίζεται τον Μάρτιο

Ολα τα ορχεοειδή χρησιμοποιούν την βάση του χείλους τους για να προσελκύσουν τα έντομα που θα τα αναπαράγουν.Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι το στοιχείο της επικονίασης χρησιμοποιείται από ορισμένους ερευνητές για τον διαχωρισμό της o.fusca σε υποείδη.

Στην Σάμο το είδος o.fusca είναι το πρωιμότερο της οικογένειας αφού με ένα καλό ψάξιμο μπορεί κανείς να συναντήσει φυτά και μέσα στον Δεκέμβρη. Η κορύφωση της άνθησης του είδους είναι περίπου τα μέσα Μαρτίου.

Ευδοκιμεί με ιδιαίτερη άνεση στα πεδινά κυρίως, σε ηλιόλουστες περιοχές με φρύγανα, ακαλλιέργητα χωράφια, στις άκρες των δρόμων,σε περιοχές με μακκία καθώς και σε ανοιχτούς χώρους τραχείας πεύκης..

Το είδος οφρύς η μελανή είναι καθαρά Μεσογειακό και στα νησιά του Αν.Αιγαίου αναπτύσσει μεγάλους πληθυσμούς. Στην Σάμο υπάρχουν πολλές υποείδη-παραλλαγές.

Τα πιό χαρακτηριστικά είναι:
 Ο.fusca ssp leucadica (Λευκαδική)  Η πρωιμότερη του είδους-Ανθίζει τον Γενάρη.
 O.fusca ssp sitiaca (Σητειακή) Πρωιμη που συνυπάρχει με την λευκαδική αλλά διαφέρει από αυτήν στο χρώμα του χείλους που είναι πιο κοκκινωπό,στην κάμψη του χείλους προς την κορυφή του που μοιάζει με αυτό της ophrys omegaifera και στην έντονα βελούδινη επιφάνεια  του χείλους.
O.fusca ssp cinereophilla (γκριζόφυλλη) Ανθίζει αρχές Μαρτίου και έχει το χαρακτηριστικό της ανάπτυξης της ταξιανθίας της με σπειροειδή τρόπο.Επίσης τα φύλλα της βάσης είναι με ελαφρώς γκριζωπή απόχρωση-απ όπου πήρε και το ονομά της.Είναι χαμηλό φυτό που δεν ξεπερνάει τους 15 πόντους.
 O.fusca ssp iricolor (ιώδης) Είναι η πιο εύκολα αναγνωρίσιμη εφόσον διακρίνεται από την κοκκινορόζ-ιώδη απόχρωση στην  κάτω πλευρά του χείλους της. Εύρωστο φυτό που πολλές φορές φτάνει σε ύψος και τους 40 πόντους. Για πολλούς αποτελεί ξεχωριστό είδος.Έχει μεγάλη διάρκεια άνθησης από τα μέσα Φλεβάρη μέχρι το τέλος του Απρίλη.
O.fusca ssp pelinaea (του Πελιναίου όρους) Μοιάζει με την λευκαδική αλλά ανθίζει αργότερα.Αρχίζει από τα μέσα Φεβρουαρίου και καταλήγει μέχρι τον Απρίλη.
O.fusca ssp blitopertha Η μόνη fusca με κιτρινοπορτοκαλί περιθώριο που αγκαλιάζει το χείλος της. Οι ειδικοί λένε ότι έχει αποκλειστικό επικονιαστή ένα είδος μικρού σκαθαριού απ όπου πήρε και το άνομα της.Πρωτοεμφανίζεται τον Μάρτιο.
Υπάρχουν και άλλα υποείδη τα οποία είναι περισσότερο δύσκολο στην αναγνώριση τους,όπως:
 O.fusca ssp parosica,  O.fusca ssp meropes, O.fusca ssp attaviria ,O.fusca ssp persephonae κ.α

΄Ολα αυτά τα υποείδη-παραλλαγές είναι Ελληνικά ( leucadica,iricolor) και ορισμένα συναντώνται μόνο ή κυρίως στο Αν.Αιγαίο ( blitopertha,pelinaea ,cinereophilla ).

Την τελευταία δεκαετία έχουν μπει για τα καλά στο θέμα της ταξινόμησης των ορχιδεοειδών μοριακές μελέτες. Πράγμα εξαιρετικά ωφέλιμο και διαφωτιστικό.


Φαίνεται η επιστήμη στο μέλλον θα βάλει μια τάξη στις τοπικές ποικιλίες και τα υποείδη του πραγματικά πολυποίκιλου Αιγιακού χώρου.