O ΙΤΑΜΟΣ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ

Τριτογενές είναι μια ευρύτερη γεωλογική περίοδος που διαιρείται σε δύο υποπεριόδους, το παλαιογενές και το νεογενές. Το παλαιογενές αποτελείται από δύο εποχές την Παλαιόκαινο και την Ηώκαινο και το νεογενές από τρεις, την Ολιγόκαινο, την Μειόκαινο και την Πλειόκαινο. Η Τριτογενής περίοδος τοποθετείται στην γεωλογική κλίμακα από 60 έως 2 εκατ.χρόνια πριν.

Τι σχέση μπορεί να έχει μια τόσο μακρινή εποχή με την σημερινή Σάμο;

Όσο διαρκούσε ακόμη το τριτογενές, άρχισαν να μεταναστεύουν φυτά από τον Βορρά προς το Νότο φτάνοντας έως την Ελλάδα και λίγο παρακάτω έως την Αφρική.
Έτσι η χλωρίδα της Ελλάδας ιδιαίτερα στα ορεινά των βορείων διαμερισμάτων της, περιέχει αρκετά φυτά που κατάγονται από τις μεγάλες δασικές περιοχές της Βόρειας Ευρώπης και έφτασαν στον Ελλαδικό χώρο με την μετανάστευση.
Ένα τέτοιο είδος είναι το Taxus baccata-Ίταμος ο ραγοφόρος που ανήκει στην ομάδα των κωνοφόρων. Με τα χρόνια το είδος αυτό περιορίστηκε σε λίγους και διάσπαρτους μεμονωμένους τόπους ,όπου και διατηρήθηκε μέχρι σήμερα (παλαιοενδημισμός). Ένας τέτοιος τόπος είναι και το όρος Κέρκης της Σάμου. Υπάρχουν λιγοστά άτομα ακόμα που θεωρούνται ζωντανά απολιθώματα. Τα συναντάμε πάνω από τα 1100 μέτρα σε μια πολύ επιλεγμένη και δυσπρόσιτη περιοχή.

Ο ίταμος είναι αειθαλές δέντρο ή θάμνος που μπορεί να φτάσει μέχρι 20μ ύψος. Είναι σκιανθεκτικό είδος, παρουσιάζει αργή ανάπτυξη και είναι μακροβιότατο. Έχει κόμη πλατιά και κωνική και έχει φλοιό ερυθροκάστανο με κηλίδες. Τα φύλλα του μοιάζουν πολύ με τις βελόνες του έλατου και είναι οξυκόρυφα, γυαλιστερά και σκουροπράσινα. Οι καρποί του όμως είναι εντελώς διαφορετικοί. Είναι μικρές κόκκινες δρύπες με διάμετρο έως 1cm.


Στα τωρινά χρόνια ο ίταμος είναι μάλλον σπάνιο για την χώρα μας. Στην Σάμο δεν έχει καταγραφεί ποτέ για τον λόγο μάλλον επειδή βρίσκεται σε δυσπρόσιτη περιοχή. Έτσι κι αλλιώς όμως η χλωρίδα του Κέρκη δεν έχει καταγραφή πλήρως. Προσωπικά εμένα μου έδωσε πληροφορίες ένας παλιός βοσκός από τον Μαραθόκαμπο και καλός γνώστης του βουνού.

……. υπάρχουν κάποια μεγάλα δέντρα που μοιάζουν με έλατα, τα θυμάμαι από μικρός και τα κατσίκια δεν τα τρώνε γιατί μάλλον έχουν δηλητήριο……



Με τις οδηγίες λοιπόν του κυρ-Γιάννη, μπόρεσα και εντόπισα αυτό το ξεχασμένο είδος το οποίο προστέθηκε στον μακρύ κατάλογο των σπάνιων ειδών του νησιού και του Κέρκη ειδικότερα.
Ο ίταμος είναι δίοικο δέντρο. Παρουσιάζει φύλλωμα ενός μόνο γένους. Άλλα δέντρα είναι θηλυκά και άλλα αρσενικά. Αναπαράγεται από τα έντομα που μεταφέρουν την γύρη από τα αρσενικά προς τα θηλυκά .Γίνεται η αναπαραγωγή και δημιουργούνται οι απόγονοι. Οι τελευταίοι όταν ωριμάσουν τα θηλυκά άνθη, μεταφέρονται από τον αέρα και το νερό μακριά από το μητρικό είδος και παράγουν ένα νέο δέντρο. Ο ίταμος επίσης για την ανάπτυξή του χρειάζεται ψυχρό κλίμα και υγρασία. Με δεδομένο λοιπόν αυτά τα χαρακτηριστικά του και την κλιματική αλλαγή που συντελείται τα τελευταία χρόνια και επηρεάζει και τον Κέρκη το είδος αυτό έχει περιέλθει σε κατάσταση εκφυλισμού και πολύ πιθανόν σε λίγα χρόνια το σπάνιο αυτό είδος ίσως εκλείψει οριστικά από την γη της Σάμου.


Πολλοί λαοί απέδιδαν στον ίταμο μαγικές ιδιότητες. Στην αρχαιότητα ήταν σύμβολο ισχύος και δύναμης .Ο Θεόφραστος τον ονόμαζε μίλο και ο Διοσκουρίδης σμίλο και θεωρούσε ότι ακόμη και η αφή ή ο ίσκιος του δέντρου είναι θανατηφόρος. Στην Μ. Βρετανία των Δρυίδων κρεμούσαν στον λαιμό των νεογέννητων παιδιών, περιδέραια φτιαγμένα από φύλλα ίταμου για να τα προφυλάσσουν από τα κακά πνεύματα.

Στην Ελληνική μυθολογία ήταν αφιερωμένος στις Ερινύες, τις χθόνιες θεότητες της εκδίκησης οι οποίες τιμωρούσαν τις ανθρώπινες ασέβειες με το δηλητήριό του. Η Άρτεμις χρησιμοποιούσε βέλη δηλητηριασμένα από ίταμο και με αυτά -κατόπιν εντολής της μητέρας της -σκότωσε τα παιδιά της Νιόβης που καυχιόταν για την πολυτεκνία της.




Πηγές
Θεόδωρος Ι. Αραμπατζής. Θάμνοι και δέντρα στην Ελλάδα. Τόμος 1.
Γιώργος Σφήκας . Δέντρα και θάμνοι της Ελλάδας.
Γνωρίζοντας τα δέντρα. Εκδόσεις SUSAETA
Νέο εγκυκλοπαιδεία. Εκδόσεις Μαλλιάρης παιδεία