ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ DACTYLORIZA PYTHAGORAE ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ

Οι Δακτυλόριζες είναι ένα από τα γένη της μεγάλης οικογένειας των Ορχεοειδών που φιλοξενεί η Σάμος.

Το όνομα Δακτυλόριζα προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις δάκτυλο και ρίζα και ορίζουν το ριζικό σύστημα του φυτού που αποτελείται από παλαμοειδής κονδύλους.

Το γένος αυτό διανέμεται στο βόρειο ημισφαίριο και κυρίως στην Ευρώπη και στην ΒΔ Ασία.

Είναι επίγεια Ορχιδέα και φυτρώνει σε βασικά χώματα που είναι εύφορα και πλούσια σε οργανικές ουσίες ,μέσα σε υγρά λιβάδια ,ρεματιές, δίπλα σε πηγές και έλη και σε περιοχές που έχουν αραιή και πυκνή κάλυψη από δέντρα. Είναι φυτό κυρίως των ορεινών περιοχών.

Το γένος αυτό έχει την δυνατότητα να ζήσει και σε πιο ξηρές συνθήκες εφόσον έχει τον τρόπο να αποθηκεύει υγρασία για όταν την χρειάζεται.

Τα φύλλα του είναι μακρυά λογχοειδή στα περισσότερα είδη και αναπτύσσονται κατά μήκος του βλαστού ο οποίος υψώνεται μέχρι και τα 70 εκ.περίπου .Τα ψηλότερα φύλλα είναι κοντύτερα από εκείνα που βρίσκονται στη βάση του βλαστού. Όταν είναι σε φάση πλήρους ανθοφορίας τα λουλούδια σχηματίζουν πυκνή ταξιανθία σαν μπουκέτο. Τα κυρίαρχα χρώματα των λουλουδιών είναι συνήθως σε αποχρώσεις του ροζ ή του κόκκινου χωρίς να λείπουν και κάποιες αποχρώσεις του απαλού κίτρινου και του λευκού. Στο χείλος πολλές φορές εμφανίζονται μικρές κηλίδες .Οι Δακτυλόριζες είναι πολύ προσαρμοστικά φυτά όταν βρουν κατάλληλο περιβάλλον και εποικίζουν με μεγάλη ευχέρεια. Σε αυτό βοηθάει και ο μεγάλος αριθμός σπερμάτων -από τους μεγαλύτερους της οικογένειας- που παράγει το φυτό. Υβριδίζουν επίσης πολύ εύκολα.

Η Δακτυλόριζα του Πυθαγόρα

Η Δακτυλόριζα ρομάνα

Το γένος στο νησί αντιπροσωπεύεται από δύο είδη. Το ένα είναι η Dactyloriza romanaη οποία αναπτύσσει μεγάλους πληθυσμούς στο τέλος Απριλίου. Το δεύτερο είδος η Dactyloriza pythagorae είναι και το πιο σημαντικό εφόσον έχει χαρακτηριστεί σαν τοπικό ενδημικό μεγάλης οικολογικής αξίας για την χλωρίδα της Σάμου. Συγκαταλέγεται στα προστατευόμενα είδη παγκοσμίως και είναι κοινοτικής σημασίας. Συγκαταλέγεται στον κατάλογο της IUCN σαν απειλούμενο ενδημικό είδος της χλωρίδας της νότιας Ελλάδας.

Στα τέλη της δεκαετίας του 80 εντοπίστηκε η Dactyloriza pythagorae σε μια περιοχή ψηλά στον Καρβούνη και σε υψόμετρο περίπου 900 μέτρα. Είναι η περιοχή που σχηματίζεται από το Ξεπαγιασμένο, τους Γκιναίους και τον Δεντριά. Χαρακτηριστικό της περιοχής είναι η πυκνή βλάστηση από μαύρη Πεύκη και διάφορα φυλλοβόλα, οι πολλές πηγές και τα πολλά ρυάκια τα οποία σχηματίζουν ένα από τα κυριότερα ρέματα του βουνού συνεχούς ροής, τους Μοσχογιάννηδες. Το ρέμα αυτό με την σειρά του εμπλουτίζει στα χαμηλά, έξω από την Υδρούσα, το Φουρνιώτικο ρέμα που εκβάλλει ανατολικά του Καρλοβάσου.

Αρχικά οι ερευνητές που την ανακάλυψαν (M.Hirth και H.Spaeth) την κατέγραψαν σαν μια παραλλαγή της D.saccifera (είδος Μεσογειακό) ή της D.kalopissii( είδος της βόρειας Ελλάδας) ή της D.cordigera( είδος Βαλκανικό) γιατί είχε κάποια χαρακτηριστικά που έμοιαζαν με το φυτό που βρήκαν και είχαν να κάνουν με τα φύλλα, την πυκνή ταξιανθία το παρατεταμένο χείλος, τα χρώματα στα άνθη και τις κηλίδες σε αυτά.

Περαιτέρω έρευνες συνεχίστηκαν από τους Golz και Reinhard το 1992 οι οποίοι την συνέκριναν με κάποια είδη της ΒΔ και της κεντρικής Τουρκίας.
Εδώ αξίζει να ανοίξουμε μια μεγάλη παρένθεση.
Σχεδόν πάντα οι ερευνητές που ανακάλυπταν ή ανακαλύπτουν ένα καινούργιο είδος για την Σάμο έχουν κατά νου ότι η Σάμος έχει πολλές συγγένειες με την Ανατολία περισσότερο παρά με τα Βαλκάνια ή την δυτική Μεσόγειο και Ευρώπη. Με τις Δακτυλόριζες υπάρχει όμως και μία επιπλέον διαφορά που πιθανόν αρχικά να μπέρδεψε λίγο τα πράγματα. Η διαφορά αυτή έχει να κάνει με το ότι οι Δακτυλόριζες των Βαλκανίων και της Μεσογείου είναι απόγονοι ειδών από βορειότερες περιοχές που βρήκαν καταφύγιο στις Μεσογειακές περιοχές σε περιόδους που στις βόρειες περιοχές επικρατούσαν συνθήκες παγετώνων. Τα Βαλκάνια επηρεάστηκαν λιγότερο από τις Πλειστόκαινες περιόδους πάγων πριν περίπου 500000 χρόνια. Η σύγχρονη επιστήμη έχει αποδείξει τέτοιες μετακινήσεις με την ανάλυση των σωματικών αριθμών των χρωμοσωμάτων και των χρωματοσωμικών μηκών . Ο Δαρβίνος βέβαια στον 19 αιώνα ήταν ο πρώτος που υποστήριξε και θεμελίωσε κάτι τέτοιο, με το βιβλίο ευαγγέλιο <<η καταγωγή των ειδών>>.
Τελικά μετά απο τις μοριακές μελέτες η Dactyloriza pythagorae κατατάχθηκε από τον H.Reinhard το 1992 σαν καινούργιο είδος τυπικό Σαμιώτικο.
Τα τελευταία χρόνια το φυτό αναπτύσσει υγιείς και σταθερούς πληθυσμούς. Ανθίζει στα τέλη Ιουνίου με αρχές Ιουλίου και αντέχει περίπου μέχρι τα μέσα του μήνα ίσως και παραπάνω.Οι τοποθεσίες που εμφανίζεται αποτελούν από μόνες τους ένα ξεχωριστό βιότοπο με το δικό τους μικροκλίμα. Στους ίδιους τόπους εμφανίζονται λίγο πριν και τα υπόλοιπα ορεινά είδη που φιλοξενεί η Σάμος τα οποία και αυτά με την μοναδική τους αξία προάγουν την βιοποικιλότητα της συγκεκριμένης περιοχής και του νησιού γενικότερα.. Τα είδη αυτά είναι: Listera ovata, Epipactis mycrophylla, Plananthera clorantha, Epipactis condensata, Cephalanthera rubra, Cephalanthera longifolia, Orchis intacta, Orchis provincialis, Orchis pinetorum, Orchis mascula var Karvounis,Orchis tridentata, Limodorum abortivum.

Καθεστώς προστασίας

Η ευρύτερη περιοχή έχει συμπεριληφθεί στο πρόγραμμα NATURA 2000, GR 4120002 σαν τόπος κοινοτικής σημασίας. Η έκτασή της είναι 48500 στρέμματα περίπου. Στην συγκεκριμένη περιοχή πραγματοποιούνται ανθρώπινες δραστηριότητες όπως βόσκηση, κυνήγι, καλλιέργειες και έντονη επισκεψιμότητα την άνοιξη και το καλοκαίρι .Την διασχίζει βατός χωματόδρομος που ενώνει τα βόρεια χωριά με την Υδρούσα. Στα όρια των βιοτόπων και μέσα στο NATURA 2000 σχεδιάζεται να γίνει το φράγμα του Καρβούνη που θα μαζεύει τα νερά του ρέματος Μοσχογιάννηδες.
Εκ του αποτελέσματος λοιπόν ανάγεται το συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει καθεστώς προστασίας και είναι όλα αφημένα στην τύχη τους.