LABIATAE-ΧΕΙΛΑΝΘΗ η πιο........αρωματική οικογένεια της Σάμου.
Τα φυτά εκτός από υδατάνθρακες, λίπη και πρωτεΐνες παράγουν και μια μεγάλη ποικιλία άλλων οργανικών ουσιών που ονομάζονται δευτερογενή προϊόντα. Αυτά τα <<προϊόντα >> δεν έχουν και τόση μεγάλη σημασία για την ανάπτυξη εφόσον δεν αποτελούν βασικά συστατικά για την δομή των κυττάρων αλλά σχηματίζονται κυρίως σε εξωτερικά όργανα και ιστούς των φυτών όπως είναι οι ρίζες, ο βλαστός ,τα άνθη, οι καρποί ,τα φύλλα.

Satureja spinosa-ΘΡΟΥΜΠΙ

Συνήθως αυτά τα δευτερογενή προϊόντα χρησιμεύουν για να προστατεύονται τα φυτά από εξωτερικούς εχθρούς όπως είναι τα ζώα και οι διάφορες αρρώστιες (βακτήρια ,μύκητες). Να μην ξεχνάμε ότι τα φυτά λόγω της μόνιμης και σταθερής τους θέσης δεν μπορούν να το <<βάλουν στα πόδια >> σε έναν ενδεχόμενο κίνδυνο.
Τα αιθέρια έλαια είναι δευτερογενή συστατικά κάποιων οικογενειών που έχουν χαρακτηριστεί σαν αρωματικά φυτά.

Mentha longifolia -ΑΓΡΙΑ ΜΕΝΤΑ
Στη Σάμο υπάρχουν διάφορες οικογένειες αρωματικών φυτών όπως είναι τα χειλανθή,τα σύνθετα ,οι δαφνίδες κ.α με πιό αξιόλογη σε πλήθος ειδών αυτή των χειλανθών, πολλά φυτά της οποίας είναι και περιορισμένης-στενής εξάπλωσης.
Αυτό κυρίως οφείλεται στους εξής λόγους και αιτίες. Η Σάμος είναι νησί της Μεσογείου με μεγάλη ηλιοφάνεια και επηρεάζεται άμεσα από την Ανατολία. Το κλίμα της σχεδόν το μισό χρόνο χαρακτηρίζεται σαν ξηροθερμικό. Εχει ψηλά βουνά.
Να αναλύσουμε λίγο τις αιτίες.
Τα χειλανθή αποικίζουν καλύτερα σε κλίματα που έχουν τα χαρακτηριστικά της ανατολικής Μεσογείου. Τους αρέσει πολύ ο ήλιος το καλοκαίρι και ο ήπιος χειμώνας, με αρκετές βροχές και χωρίς πολλές και παρατεταμένες παγωνιές. Η Κύπρος, η Κρήτη και τα νησιά του αν.Αιγαίου θεωρούνται παγκοσμίως σαν βοτανικοί παράδεισοι για τα αρωματικά φυτά. Σε όλα αυτά τα μέρη υπάρχουν ψηλά βουνά στα οποία με τον χρόνο έχουν αποικίσει και έχουν αναπτυχθεί πολλά ενδημικά είδη. Η δυτική Ασία επηρέασε και επηρεάζει όλους αυτούς τους πληθυσμούς. 

Origanum sipyleum -ΕΙΔΟΣ ΑΓΡΙΑΣ ΡΙΓΑΝΗΣ

Η Σάμος φιλοξενεί πάνω από 50 είδη χειλανθών (Χριστοδουλάκης 1986) και είναι όλα είδη της ανατολικής Μεσογείου. Μεταξύ αυτών υπάρχουν και κάποια που αξίζουν ιδιαίτερη αναφορά. Τhymus samius (ενδημικό κυρίως του Καρβούνη αλλά το συναντάμε και στον Κέρκη σε μικρότερους πλυθυσμούς), Origanum sipyleum (στενής εξάπλωσης της περιοχής του αν.Αιγαίου και της Δ.Τουρκίας), Thymus sipyleum-το λεμονοχόρτι του Κέρκη (στενής εξάπλωσης), Scuttelaria rubicunda (ενδημικό του Αιγαίου), Satureja spinosa (Kαρβούνης -Κέρκης και Δ.Ασία), Sideritis sipylea -τσαι του βουνου(Καρβούνης-Κέρκης).
Υπάρχουν και άλλα όπως είναι η λεβάντα, η κοινή ρίγανη, το μελλισσόχορτο,το τεύκριο, η μέντα, το φασκόμηλο, το θυμάρι, το δεντρολίβανο,η νεπέτα, το θρούμπι, η ασφάκα και ο βασιλικός. Αλλα από αυτά είναι θάμνοι, άλλα φρύγανα και άλλα πόες. Ολα αρωματικά και με πλούσιες φαρμακευτικές ιδιότητες.

Salvia fruticosa-ΦΑΣΚΟΜΗΛΟ
Ως γνωστό πολλά απο τα χειλανθή λόγω των ιδιοτήτων τους χρησιμοποιούνται στην καθημερινότητα μας. Στη Σάμο τα τελευταία χρόνια λόγω τις αλόγιστης και χωρίς μέτρο και έλεγχο συλλογής τους, κάποια είδη έχουν περιέλθει σε οριακή κατάσταση ύπαρξης και αν δεν παρθούν μέτρα τα είδη αυτά που κατόρθωσαν να επιβιώσουν μέσα στον χρόνο σε λίγο καιρό θα αποτελούν παρελθόν για το νησί και θα μνημονεύονται μόνο στα βιβλία και στα ιστολόγια.

 

Sideritis sipylea -ΤΣΑΙ ΤΟΥ ΒΟΥΝΟΥ
Τα είδη αυτά σύμφωνα με προσωπικές παρατηρήσεις είναι τα εξής.
Το λεμονόχορτο του Κέρκη. Παρόλο που φυτρώνει σε μέρη που δεν φτάνει αυτοκίνητο στα 1200 μέτρα και πάνω, ψηλά στον Κέρκη, αποτελεί από παλιά αγαπημένο ρόφημα των κατοίκων της δυτικής Σάμου κυρίως. Οι συνθήκες αναπαραγωγής και επιβίωσης του είναι πολύ δύσκολες αν αναλογιστεί κανείς σε τι βιότοπους αναπτύσσεται. Η συλλογή του από τον άνθρωπο έχει ξεπεράσει τα τελευταία χρόνια την δυνατότητα που εχει το φυτό να επιβιώνει και να αναπτύσσεται μέσω της φυσικής του επιλογής με αποτέλεσμα οι πλυθυσμοί του, χρόνο με τον χρόνο να λιγοστεύουν. Το ιδιο συμβαίνει και με το τσάι του βουνού ιδίως αυτό του Καρβούνη. Εδώ έχουμε και ενα επιπρόσθετο πρόβλημα. Στους βιοτόπους του που είναι πάνω ψηλά στον αη Λιά φτάνει αυτοκίνητο και καταλαβαίνετε τι έχει γίνει. Δυστυχώς αριστερά και δεξιά απο το δρόμο το είδος αυτό έχει αρχίσει τα τελευταία τρία- τέσσερα χρόνια να αποτελεί παρελθόν. Το μελλισσόχορτο επίσης είναι φυτό που ευδοκιμεί καλύτερα στις βόρειες πλαγιές του Καρβούνη. Και αυτό σιγά σιγά γίνεται όλο και πιο σπάνιο. Και τέλος η μέντα ,η άγρια μέντα που λέμε, παλαιότερα πήγαινες σε ρεματιές παντού σε όλο το νησί και μοσχοβολούσε ο τόπος. Χάνεται και αυτή σιγά σιγά. Πηγαίνεις στο τέλος της άνοιξης ειδικά σε μέρη που η ανθρώπινη πρόσβαση είναι εύκολη και βλέπεις παντού κομμένους βλαστούς. 

Teucrium polium -ΣΤΟΜΑΧΟΒΟΤΑΝΟ

Τα αρωματικά -φαρμακευτικά φυτά έχουν ένα μόνο φυσικό εχθρό. Τον άνθρωπο. Είπαμε και στην αρχή οτι τα ζώα λόγω των ιδιοτήτων τους δεν τα αγγίζουν. Αυτός ο άνθρωπος λοιπόν, ο σύγχρονος, ο Σαμιώτης παραβλέπει μέσα στην καθημερινή του αλλαζονεία και απληστία, το γεγονός οτι οι ουσίες που περιέχουν τα φυτά της οικογένειας των labiatae μπορούν και μας γαληνεύουν, μας θεραπεύουν και καμμιά φορά μας ταξιδεύουν κιόλας. Πάντα όμως μας αφήνουν στο νού και στην ψυχή το άρωμα, στοιχείο που είναι συνοδός της ανθρώπινης ύπαρξης μας απο τότε που αρχίσαμε σαν είδος να στεκόμαστε στα δυό μας πόδια.

Thymus samius-ΘΥΜΑΡΙ
Και κάτι τελευταίο. Οι οικογένεια των χειλανθών είναι γνωστή στον πλανήτη απο την Ολιγόκαινη περίοδο. Πότε υπήρξε αυτή η περίοδος?
Πρίν 30 εκατομμύρια χρόνια.
Thymus sipylum - ΛΕΜΟΝΟΧΟΡΤΙ