ΟΙ ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ

Τα τελευταία χρόνια μέρος της Σαμιακής κοινωνίας παρουσιάζει την τάση να αντιλαμβάνεται την αξία των υγροτόπων της Σάμου μακριά από τις αντιλήψεις προηγούμενων δεκαετιών που θεωρούσαν τους τόπους αυτούς σαν  ζωτικό στοιχείο οικονομικής ή γεωργικής εκμετάλλευσης, σαν μια απειλή ελονοσίας,ή σαν τόπους που μπορούσαν να κυνηγήσουν.

 Σε πολλές περιοχές  της Ελλάδας πολλοί υγρότοποι  έπαψαν να υπάρχουν λόγω της αποξήρανσης τους  για την αποφυγή της ελονοσίας άλλα και για χρήση τους σε γεωργικές καλλιέργειες. Ευτυχώς στην Σάμο οι λιγοστές  αυτές εκτάσεις  με τις μικρές λίμνες υφίστανται ακόμη παρόλη την έντονη οικιστική ανάπτυξη στα περίχωρά τους και τις κατά συνέπεια έντονες ανθρωπογενείς πιέσεις όπως επίσης και από το φαινόμενο της ξηρασίας  που χρόνο με τον χρόνο εντείνεται λόγω και της κλιματικής αλλαγής. Όσον αφορά το κυνήγι, μπορεί να πει κανείς ότι έχει περιοριστεί σε ένα ένα μεγάλο βαθμό.

Οι υγρότοποι είναι πολύτιμα οικοσυστήματα και για τα πουλιά και για τους ανθρώπους . Η Σάμος όπως φαίνεται και στον χάρτη βρίσκεται πάνω σε έναν από τους 3 βασικούς διαδρόμους της μετανάστευσης των πουλιών της χώρας μας και διαθέτει 4 κυρίως μικρούς υγρότοπους. Την Αλυκή της Ψιλής Άμμου, την ευρύτερη περιοχή του Μεσοκάμπου ,τις Γλυφάδες Πυθαγορείου και την περιοχή Ποτοκάκι –Ηραίο με την εκβολή του Ιμβρασου. Οι μικροί αυτοί υγρότοποι συμβάλλουν στην βιοποικιλότητα και αποτελούν πολλές φορές εξαιρετικά τοπία που μπορεί ο καθένας μας να χαρεί. Αποτελούν επίσης σημαντικό κρίκο των υγροβιοτόπων της ευρύτερης περιοχής.

      Sympetrum fosnolombii

 Που έγκειται κυρίως η αξία των μικρών αυτών υγρότοπων του νησιού. Φανταστείτε ότι ταξιδεύετε με το αυτοκίνητό σας και χρειάζεται να διανύσετε εκατοντάδες χιλιόμετρα. Θα σταματήσετε κάπου να ξεκουραστείτε και να βάλετε βενζίνη. Έτσι και τα πουλιά στο μακρύ ταξίδι της μετανάστευσης τους, χρειάζονται τόπους που να μπορούν να σταματήσουν για να ξεκουραστούν γιατί και τα πουλιά ξεκουράζονται, ανεφοδιάζονται και συνεχίζουν το ταξίδι τους και ειδικά τα πουλιά που διανύουν χιλιάδες χιλιόμετρα χρειάζονται τόπους σαν αυτούς της Σάμου, για να σταθμεύσουν λίγες μέρες. Τα πουλιά επίσης διαθέτουν και μνήμη και ξέρουν κάθε φορά που σταματάνε στο ταξίδι τους και όταν ένας υγρότοπος καταστρέφεται ή χάνεται αλλάζει για πάντα το ταξίδι τους και μπορεί να μην επιστρέψουν ποτέ. Έχουν λοιπόν οι υγρότοποι του νησιού μεγάλη ορνιθολογική αξία.

 Μαύρος πελαργός

                                                                            Πορφυροτσικνιάς                                  

   Τι θα μπορούσε να γίνει

Μείωση ανθρωπογενών πιέσεων.
Ολοι οι υγρότοποι της  Σάμου περιβάλλονται απο καλιέργειες, σπίτια, ξενοδοχεία.Οι καλλιέργειες χρησιμοποιούν σε μεγάλο βαθμό λιπάσματα,τα σπίτια και τα ξενοδοχεία έχουν αποχετεύσεις .Σε τι βαθμό επιρεάζουν όλες αυτές οι ανθρωπογενείς λειτουργίες την βιόσφαιρα των οικοτόπων αυτών.Είναι γνωστό οτι η φύση εχει την ιδιότητα να αυτορυθμίζεται αλλά μέχρι ενα όριο. 

Βελτίωση της γνώσης με την δημιουργία μιας βάσης δεδομένων όσον αφορά τον κάθε υγρότοπο καθεαυτό αλλά και τα προστατευτέα αντικείμενα.
Σήμερα δεν  υπάρχει επαρκής τεκμηρίωση για πληθυσμούς ειδών χλωρίδας και πανίδας ώστε να μπορούν να εφαρμοστούν πιθανές στρατηγικές θεραπείας.Πρέπει να δημιουργηθούν ερευνητικά προγράμματα καθώς και θεσμικά εργαλεία που να μπορούν να κάνουν παρατήρηση για  τα καινούργια δεδομένα  εφόσον και η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της είναι μπροστά μας.

Φύλαξη.
Η βιοποικιλότητα δεν είναι στις προτεραιότητες- ούτε ήταν και ποτέ-  της Ελληνικής πολιτείας πόσο μάλλον τώρα με την οικονομική κρίση.Πρέπει να βρεθούν πόροι.Είναι παγκοσμίως γνωστό οτι χρήματα που πέφτουν στην ανάδειξη και προστασία του περιβάλλοντος ξαναγυρνάνε στην <<αγορά>> με ποικίλους τρόπους.Με απλά λόγια μπορεί να αυξηθεί το τοπικό ΑΕΠ.

Βελτίωση της συνοχής ολων αυτών των περιοχών.
Χρειάζεται να  προστατευτεί όλο το δίκτυο των 4 υγροτόπων μαζί και με  περιοχές του Κέρκη και του Καρβούνη που φιλοξενούν και αυτές σπάνια πουλιά.Θα μπορούσε να δημιουργηθεί φορέας διαχείρησης για τις περιοχές Natura της Σάμου.

Ρύθμιση χρήσεων γής.
Με αυτόν τον τρόπο θα ξέρουμε τι έχουμε και τι μπορεί να κάνει ο καθένας.Θα μπορεί για παράδειγμα ενας επιχειρηματίας ξενοδόχος να επενδύσει και πού? Δεν φταίνε πάντα οι επιχειρηματίες αν δεν υπάρχουν διαχειριστικά σχέδια απο την πολιτεία.

Προβολή, ενημέρωση και δημιουργία εναλλακτικών μορφών τουρισμού.
Αλήθεια   υπάρχει κάποιο φυλλάδιο από τα εκατοντάδες που κυκλοφορούν κάθε χρόνο  που να λέει επισκεφτείτε τους υδροβιότοπους της Σάμου-έστω αυτούς τους μικρούς-γιατί εκεί μπορεί να συναντήσετε την καστανόπαπια?

 

             Salsola kali                 

Το υφιστάμενο σύστημα προστασίας του περιβάλλοντος που αφορά και τους υδροβιότοπους  βασίζεται στην δομή της δασικής υπηρεσίας-  έχει θεσμοθετηθεί από την δεκαετία του 30  περίπου -η οποία από το 2011  είναι ο μοναδικός φορέας που  φυλάσσει εποπτεύει και προστατεύει το χερσαίο φυσικό περιβάλλον  σε ποσοστό επικράτειας χώρας 95%. Μέσα σε αυτό το ποσοστό περιλαμβάνεται η συντριπτική πλειοψηφία των προστατευόμενων περιοχών όπως είναι για παράδειγμα αυτές των υδροβιοτόπων  της  Αλυκής και του Μεσοκάμπου καθώς και των ορεινών όγκων με τις περιοχές Natura  του Καρβούνη και του Κέρκη. 

                                                                     Convolvulus oleifolius
Το Ελληνικό σύνταγμα στο αρθρο 24 θέλοντας να παντρέψει την ερμηνεία  του διπλού ρόλου που έχει το φυσικό περιβάλλον ,τόσο δηλαδή της περιβαλλοντικής  του διάστασης,  όσο και την διάσταση της δημόσιας περιουσίας,  ορίζει την υποχρέωση του κράτους να  προστατεύει τα φυσικά οικοσυστήματα  ενώ παράλληλα διασφαλίζει και το δικαίωμα των πολιτών σε αυτήν την προστασία. Ωστόσο από την ίδρυση της Δασικής υπηρεσίας  και με την πάροδο του χρόνου μέσω μιας σειράς αποτυχημένων πολιτικών και χρησιμοποιώντας μια νομοθεσία που είναι διασπασμένη και κατακερματισμένη δυστυχώς έχουμε οδηγηθεί σε μια θεσμική υποβάθμιση πολλών προστατευομένων περιοχών χωρίς να έχουμε καταφέρει σαν χώρα να αναπτύξουμε όλες αυτές τις δεκαετίας ένα ενιαίο σύστημα εποπτείας των φυσικών οικοσυστημάτων  ούτε σε εθνικό ούτε σε περιφερειακό αλλά ούτε και σε τοπικό επίπεδο. 

ΠΑΙΩΝΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ

Όταν ο Δίας ψηλά στον Όλυμπο έφτιαχνε τον κυβερνητικό του σχεδιασμό έδωσε στον Απόλλωνα ένα υπουργείο με  διευρυμένες αρμοδιότητες. Ένα υπερυπουργείο που θα λέγαμε και σήμερα στο οποίο υπάγονταν  οι  αρμοδιότητες του διαφωτισμού, της θεραπείας ,της μαντικής και  της δημιουργικής έμπνευσης. Αρμοδιότητες που μπορεί να ήταν διαφορετικές μεταξύ τους αλλά ταυτόχρονα ήταν και αλληλοσυμπληρούμενες.  

Σχηματίστηκε το υπουργικό συμβούλιο και αποφασίστηκε κάθε υπουργός να πάρει και τα αντίστοιχα εργαλεία για να μπορεί να κάνει καλύτερα την δουλειά του. Στον Απόλλωνα και ειδικά για τον τομέα της  θεραπείας  του δώσανε τα βότανα. Ο Απόλλων έδωσε το υπουργείο  θεραπείας –ίασης στον γιό του Ασκληπιό. Ο Ασκληπιός  έγινε  έτσι ο πρώτος γιατρός. Όρισε γραμματέα στο υπουργείο του τον Παίωνα που ήταν και μαθητής του. Κατά καιρούς οι θεοί παρόλο που ήταν κάτω από ένα κοινό υπουργικό συμβούλιο αντιμαχόταν μεταξύ τους και αυτή οι διαμάχη κατά καιρούς είχε τραυματισμούς και θύματα. Σε μια τέτοια διαμάχη έτυχε να τραυματιστούν ο Άρης με τον Πλούτωνα.  Η Λητώ ήταν η μάνα του υπερυπουργού Απόλλωνα και φαίνεται ότι συμπαθούσε τον Παίωνα. Μια μέρα λοιπόν του είπε το μυστικό που ήξερε από τον γιό της, πως δηλαδή να  αποκτήσει μια μαγική ρίζα που φύτρωνε στον Όλυμπο η οποία απάλυνε τον  πόνο των γυναικών κατά τον τοκετό. Ο Παίωνας χρησιμοποίησε την ρίζα για να θεραπεύσει τις πληγές του Άρη και του Αδη (με ελεγχόμενη δόση τονώνει την διαδικασία πήξης του αίματος). Ο Ασκληπιός ζήλεψε και προσπάθησε να σκοτώσει τον Παίωνα .Ο Δίας όμως για να τον σώσει τον μεταμόρφωσε σε Παιωνία.Αυτά περίπου αναφέρει η Ελληνική μυθολογία για την καταγωγή της Παιωνίας.

 Ο Ασκληπιός έχοντας πλέον μείνει μόνος στην τέχνη της θεραπείας των ανθρώπων την εξέλιξε σε τέτοιο βαθμό που θέλησε να εξαλείψει τις ανθρώπινες ατέλειες και να αναστήσει τους νεκρούς. Δεν την γλύτωσε όμως. Τον σκότωσε ο Πλούτωνας με έναν κεραυνό γιατί του χάλαγε την δουλειά. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία .

 

Για πολλούς αιώνες η Παιωνία θεωρείτο φυτό  που μπορούσε να θεραπεύσει σχεδόν τα πάντα. Εξαπλώθηκε ταχύτατα από τον τόπο καταγωγή της την Ευρασία σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο. Σήμερα  η Παιωνία χρησιμοποιείται κυρίως  για λόγους καλλωπιστικούς αλλά και φαρμακευτικούς.

Η εξάπλωση του φυτού μέσα και από την ανθρωπογενή παρέμβαση συνετέλεσε σε ένα βαθμό και στον έντονο υβριδισμό  των ειδών σε σημείο που σήμερα η κατάταξη τους , ειδικά εκείνων που κατάγονται από τις Ασιατικές περιοχές ,να θεωρείται περίπλοκη. Τ α περισσότερα υβριδικά είδη βρίσκονται στην περιοχή της Μεσογείου, ενώ τα  γονικά  είδη τους περιορίζoνται στην Ασία .  Αυτό είναι γνωστό σήμερα μέσα από τις αλληλουχίες του DNA.Τα είδη τα οποία αναφέρονται για το Αιγαίο είναι δύο. Η P mascula και η P.clusii.Και τα δύο υβριδογενή  είδη μοιράζονται τους ίδιους Ασιατικούς  προγόνους. H Paeonia mascula  είναι είδος της Νότιας Ευρώπης. Στην Σάμο καθώς και στην Λέσβο έχει καταχωρηθεί  το υποείδος mascula με κόκκινα άνθη .Στην Ρόδο ,Κάρπαθο και Κρήτη καταχωρούνται  δύο υποείδη της clusii που είναι ενδημικά των νησιών αυτών.Η Παιωνία της Σάμου έχει ταξινομηθεί με τα  μορφολογικά της χαρακτηριστικά. Συνήθως όμως στα υβριδογενή είδη η μορφολογική ταξινόμηση δεν είναι επαρκής.