Το τσάι του βουνού της Σάμου πρέπει να προστατευθεί.

Πρόκειται για το είδος Sideritis sipylea,το οποίο εξαπλώνεται στις ορεινές περιοχές του Κέρκη και του Καρβούνη σε υψόμετρο 700-1400 μ. κυρίως σε βραχώδεις  και ξερές ασβεστολιθικές  τοποθεσίες. Η επιστημονική ονομασία του γένους sideritis, που περιλαμβάνει περίπου 150 διαφορετικά είδη, προέρχεται από την ελληνική λέξη «σίδηρος» ακριβώς λόγω της υψηλής περιεκτικότητας του σ’ αυτό το στοιχείο. Το είδος αυτό έχει φαρμακευτικές ιδιότητες που αξιοποιούνται από την παραδοσιακή ιατρική στην αντιμετώπιση της βρογχίτιδας, στην ανακούφιση του κοινού κρυολογήματος, αλλά και στην καταστολή του εμφυσήματος των πνευμόνων.

Δυστυχώς όμως,αυτές οι θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού,πολύ συχνά κάθε χρόνο  οδηγούν στην αλόγιστη και δίχως έλεγχο και κανόνες, συλλογή του. Ο αριθμός των συλλεκτών στα δύο βουνά  είναι άγνωστος, αφού είναι παντελής η έλλειψη συστήματος αδειοδότησης, ενώ η άγνοια και οι λαθεμένες πρακτικές (όπως λ.χ. το ξερίζωμα των φυτών) οδηγούν σε σημαντική μείωση των πληθυσμών του και κατά συνέπεια σε διατάραξη των οικοτόπων. Η ορθή συλλογή θα πρέπει να γίνεται κατά τη διάρκεια της ανθοφορίας του τον Ιούνιο και Ιούλιο, ως εξής: Κόβουμε μόνο το στέλεχος με τα άνθη, χρησιμοποιώντας κοφτερή λεπίδα ή ψαλίδι, πάνω από το ξυλώδες τμήμα του φυτού, αφήνοντας παράλληλα τουλάχιστον το 1/2 με καλά ανεπτυγμένους ανθοφόρους βλαστούς . Με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται ο πολλαπλασιασμός του μέσω των σπόρων. Εξίσου σημαντική είναι και η αποθήκευσή του, η οποία θα πρέπει να γίνεται μέσα σε βαμβακερές ή χάρτινες σακούλες, απαραιτήτως στεγνές και καθαρές και εν συνεχεία να φυλάσσεται μακριά από τον ήλιο, την υγρασία και τη σκόνη.

Himantoglossum comperianum

Syn.Comperia comperiana,C.taurica,O.comperiana,C.carduchorum
Φυτό μέχρι 60 εκ.Φύλλα 3-4 προμήκη-γλωσσοειδή έως λογχοειδή 15x4 εκ.
Στάχυς ευρέως κυλινδρικός, κάπως αραιός. Βράκτια γραμμοειδή έως λογχοειδή.
Σέπαλα καλυπτρόμορφα καφεκόκκινα με πράσινες ραβδώσεις.
Πέταλα κολπωτά. Χείλος τρίλοβο σε σχήμα σπάτουλας, απαλό ρόζ αλλά και με πιό σκούρες αποχρώσεις.Οι πλαϊνοί λοβοί επιμηκύνονται σε εκκρεμή γραμμοειδή  τμήματα και ο μεσαίος χωρίζεται σε δυο τμήματα, όλα από 8 έως 10 εκ.
Ανθίζει στα τέλη Απρίλη αρχές Μαΐου σε δάση κωνοφόρων και φυλλοβόλων από τα 500εως1700 μέτρα.
Είναι είδος της Νότιας και Ανατολικής Τουρκίας με δυτικότερο όριο εξάπλωσης τα μεγάλα νησιά του Αν.Αιγαίου.

Η κομπέρια είναι το πιο σπάνιο και το πιο όμορφο φυτό των νησιών του Αν.Αιγαίου.Είναι μια άγρια ορχιδέα.
Στην Λέσβο σε μια περιοχή κοντά στην Αγιάσο υπάρχει ένας πολύ μικρός αριθμός φυτών γνωστός μόνο σε λίγους,στην Χίο επίσης και φέτος φωτογραφήθηκε για πρώτη φορά και στην Σάμο επιβεβαιώνοντας έτσι παλιές αναφορές για την ύπαρξη της.

Αποδεικνύεται για άλλη μια φορά η προνομιακή θέση του νησιού και εμπλουτίζεται το παρόν ιστολόγιο με ένα καινούργιο και σπάνιο είδος της Ελληνικής χλωρίδας.

Παραθέτω τέλος το σχόλιο του φίλου  Σπύρου Τσιφτσή από τους λίγους ειδικούς του χώρου στην Ελλάδα. 
 Σε άλλες χώρες, πριν αρκετά χρόνια ιδρύθηκαν ενώσεις που αποσκοπούσαν στη γνώση και προστασία των ορχεοειδών. Σχεδόν σε κάθε χώρα της δυτικής (και όχι μόνο) Ευρώπης υπάρχουν τέτοιες ενώσεις τα μέλη των οποίων έκαναν συστηματικά καταγραφές ειδών. Η δημιουργία αυτών των ενώσεων (δεν θα ήθελα να χρησιμοποιήσω τον όρο εταιρία καθώς παραπέμπει αλλού) προέκυψε από την ανάγκη των ορχεοειδών και αποσκοπούσε στο να απαντήσει σε συγκεκριμένα ερωτήματα: ποια είδη έχουμε, που τα έχουμε και πως θα τα προστατέψουμε! κινούμενοι σε αυτό το πλαίσιο δημιούργησαν βάσεις με πολλά δεδομένα τα οποία αργότερα χρησιμοποίησαν για την προστασία των ειδών. Βέβαια αρωγός ήταν και η Πολιτεία αλλά δεν μπορεί κανείς να παραβλέψει τις φιλότιμες προσπάθειες των μεμονωμένων ατόμων.

ΚΕΡΚΗΣ

Μονοπάτι Παναγία Μακρινή -κορυφή Βίγλα

Μία διαδρομή εξαιρετικής άγριας ομορφιάς 

Η Παναγία Μακρινή

Στο βάθος ο Άγιος Ισίδωρος και ο δρόμος που διασχίζει τις βόρειες πλαγιές από την Καλλιθέα στους Δρακαίους μέσα σε πυκνό δάσος άγριου κυπαρισσιού από τα μοναδικά που έχουν απομείνει στην Ελλάδα. 

Η παραλία του Βάλσαμου. Από τις πιο όμορφες παραλίες στα ΒΔ της Σάμου.

Σε κάποια σημεία στο μονοπάτι υπάρχουν σημάδια για να μην χάνονται οι τολμηροί. 

Ανεβαίνοντας το τοπίο αγριεύει.Γκρεμοί, εκτυφλωτικός ασβεστόλιθος και το απέραντο γαλάζιο του ανατολικού Αιγαίου.

Για αρκετή ώρα ο επισκέπτης-ορειβάτης διασχίζει την κόψη της περιοχής Πριόνι. Όνομα και πράγμα.

Στο τέλος της κόψης αρχίζει και φαίνεται το σύμπλεγμα των κορυφών.

Η διαδρομή από την Π.Μακρινή διαρκεί περίπου 3 ώρες. Όσοι το επιχειρήσετε να χετε νερό μαζί σας.  

ΔΗΛΗΤΗΡΙΩΔΗ ΦΥΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

 ΧΛΩΡΙΔΑΣ ........και της Σάμου

Από τα πολύ παλιά χρόνια ο άνθρωπος αναζήτησε  την ιαματική δράση των βοτάνων.

Ιπομία -απαντάται στην Σάμο

Σε πολλά  από αυτά ανακάλυψε και δηλητηριώδεις ιδιότητες. Ο Διοσκουρίδης ήταν ο πρώτος  που επισήμανε ότι τα όρια μεταξύ φαρμάκου και δηλητηρίου βρίσκονται στην δοσολογία.

Στην γλώσσα μας η επισήμανση αυτή αποδίδεται από τις λέξεις φάρμακο και φαρμάκι.

Ατρακτυλίδα-απαντάται στην Σάμο

Έτσι  το <<κακό>>  όχι σπάνια  μετατρέπεται σε <<καλό>>.Στην Ελληνική χλωρίδα υπάρχουν δεκάδες φυτών που, παρ’ όλη την κυριολεκτική ή μεταφορική τους τοξικότητα, μπορούν με τα συστατικά τους  να υποβαθμίζουν, να δηλητηριάζουν, να  σκοτώνουν και παράλληλα να  αναγάγουν, να  καθαρίζουν και να καθαγιάζουν. Είναι ένας μικρόκοσμος  μαγικός και περίπλοκος.

  

                                                       Δακτυλίτιδα

Παρόλο που ο άνθρωπος χρησιμοποιεί αυτά τα συστατικά από τους προϊστορικούς χρόνους, πρόσφατα, μόλις πριν λίγες δεκαετίες κατόρθωσε να κάνει τον κρυφό αυτόν κόσμο του φυσικού βασιλείου κτήμα του μέσα από την χημειοταξινόμιση των φυτών. Ο δρόμος όμως της έρευνας  είναι αρκετά μακρύς ακόμα, εφόσον ανακαλύπτονται συνέχεια καινούργιες ουσίες.

Αγριοντοματιά-απαντάται στην Σάμο

Πρόκειται για ένα φυσικό εργαστήριο που μπορεί και κατασκευάζει χρώματα, αρώματα, ποτά, φάρμακα και διάφορα άλλα φυσικά προϊόντα.

Τα φυτά  μεταβολίζουν τα συστατικά του αέρα ,του νερού και του εδάφους και παράγουν υδατάνθρακες, λίπη και πρωτεΐνες.

Αγριοκαπνός-απαντάται στην Σάμο

 Οι ουσίες αυτές ονομάζονται  πρωτογενείς μεταβολίτες και παρέχουν στα φυτά τις πρώτες ύλες για να δημιουργήσουν τα δομικά τους συστατικά.

Κώνειο (φωτο Κ.Πολυμενάκος)

Εκτός όμως από αυτές τις ουσίες παράγουν και μια μεγάλη ποικιλία άλλων οργανικών συστατικών  που προσδιορίζουν καλύτερα τα φυτικά είδη.

 Πρόκειται για εξαιρετικά μικρές ποσότητες συστατικών που ονομάζονται δευτερογενείς μεταβολίτες.

Δρακοντιά -απαντάται στην Σάμο

Κυρίως με τα συστατικά αυτά, τα φυτά προσελκύουν τους επικονιαστές τους ή απωθούν τους εχθρούς τους.

Τρεις είναι οι κυριότερες χημικές ομάδες των δευτερογενών προϊόντων. Τα τερπένια, οι φαινόλες και τα αλκαλοειδή.

Μπελαντόνα (φωτο Κ.Πολυμενάκος)

Στην  ομάδα  των αλκαλοειδών συναντάμε φυτά με αζωτούχες οργανικές ουσίες που ενεργούν στο νευρικό σύστημα και στα αιμοφόρα αγγεία. Γιαυτή τους την φυσιολογική δράση παρουσιάζουν φαρμακευτικό κυρίως ενδιαφέρον. Πολλά δε από αυτά έχουν περιβληθεί με το πέρασμα του χρόνου και από διάφορους μύθους, όχι τυχαία, εφόσον μπορούν και να θεραπεύουν και να επιφέρουν τον θάνατο. Είναι θέμα επεξεργασίας και ποσότητας.

Ντάτουλας-απαντάται στην Σάμο

Τέτοια φυτά στην Ελλάδα είναι τα εξής:

Δακτυλίτιδα  Κορακόχορτο, κορακοβότανο, χελιδονόχορτο. Περιέχει διγιτοξίνη..

Αγριοντομάτα Στίφνος , αγριοντοματιά ,πομιλοχόρταρο. Περιέχει στρυχνίνη

Μπελαντόνα Περιέχει ατροπίνη, σκοπολαμίνη, υοσκιαμίνη.

Μανδραγόρας-απαντάται στην Σάμο

Ντάτουρα Βρωμόχορτο,διαβολόχορτο, τάτουλας. Περιέχει υοσκίνη, υοσκιαμίνη και  ατροπίνη.

Υοσκύαμος Γέρος ,γιατρός ,μπελελός, στρουμπάρα, γλιτζιάς,σκυλόλακας. Περιέχει υοσκιαμίνη, σκοπολαμίνη και διάφορες ρητινώδεις και λιπαρές ουσίες.

Δρακοντιά Φιδόχορτο. Περιέχει οξαλικό ασβέστιο

Υοασκύαμος-απαντάται στην Σάμο

Κώνειο Αμάραγγος, ασκοτιστάρα,καρπούσα,μαγκούτα,βρωμούσα ,κιρκούτα Περιέχει κωνειίνη

Μανδραγόρας Καλάνθρωπος,μηλιάκος,μαντραγόρας .Περιέχει σκοπολαμίνη ,υοσκιαμίνη ατροπίνη, μανδραγορίνη.

Αγριοκαπνός Αποτσιπωμένο, αγριοκαπνός. Περιέχει νικοτίνη

Ελλέβορος (φωτοΚ.Πολυμενάκος)

Ιπομία  Καμπανάκι ,περικοκλάδα ,χωνάκι. Συχνό στους Ελληνικούς κήπους, αναρριχητικό με γρήγορη εξάπλωση. Περιέχει εργονοβίνη  η οποία προκαλεί ψυχοδραστικές επιδράσεις.

Ατρακτυλίδα Μαστιχάγκαθο, κολάγκαθο ,χαμολιός. Περιέχει ατρακτυλικό οξύ

Ελλέβορος Σκάρφι,κάρπη.Περιέχει ελλεβορίνη

Στην χώρα μας παρατηρούνται ακόμα δηλητηριάσεις από φυτά. Η ριζωμένη αντίληψη στον λαό μας για αναζήτηση μαγικών, θεραπευτικών ιδιοτήτων στα φυτά έχει πολλές φορές σαν αποτέλεσμα σοβαρές ή και θανατηφόρες δηλητηριάσεις.  Η περιεκτικότητα σε δραστικές ουσίες  είναι ανάλογη με το φυτό και προτού γίνει χρήση τους πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί.

Ο ερχομός της άνοιξης.

Τα τελευταία δύο χρόνια η εμφάνιση των είδών της αυτοφυούς χλωρίδας στο νησί παρουσιάζει μια οψιμότητα περίπου ενα μήνα σε σχέση με τις χρονιές του 2010 και πίσω.Αυτό μάλλον οφείλεται στο κατά πόσον οι βόρειοι και βορειοανατολικοί καιροί επηρεάζουν την Σάμο.
Οι  αγριες ορχιδέες ως γνωστό αποτελούν δείκτη του φυσικού περιβάλλοντος ενός τόπου. Η εμφανισή τους δείχνει αρκετά στοιχεία για εναν τόπο.
Τα στοιχεία αυτά εχουν να κάνουν κυρίως με την θερμοκρασία, τις βροχές, τους ανέμους,την ηλιοφάνεια και την κατάσταση των βιοτόπων.

Η οφρύς η μελανή είναι το πρώτο είδος που εμφανίζεται στοι νησί δίνοντας το σύνθημα για την ανθοφορία της οικογένειας.

Περί του μανδραγόρα

Για τον μανδραγόρα πρωτοέγινε αναφορά στον παρόν ιστολόγιο πριν περίπου δύο χρόνια, τον Φλεβάρη του 2009. Από τότε η συγκεκριμένη ανάρτηση είναι σταθερά πρώτη σε επισκεψιμότητα και αξίζει τον κόπο να γίνει μια εκτενέστερη αναφορά στο φυτό αυτό εφόσον καταφέρνει να μαγεύει τόσο καιρό τους επισκέπτες του NATURE OF SAMOS.
Το υλικό που ακολουθεί είναι γραμμένο το 1872 στα Γεωπονικά του Θεόδωρου Ορφανίδη, ένα μηνιαίο περιοδικό της εποχής με άρθρα εξαιρετικής πληρότητας, για γεωπονικά θέματα που ακόμα και σήμερα παραμένουν επίκαιρα και ζωντανά.
..........Πολλές φορές αυτοί που αναφέρουν την παροιμία <<υπό μανδραγόρα καθεύδει>>,βεβαίως φαντάζονται ότι ο μανδραγόρας είναι ένα είδος βαθύσκιου δέντρου  κάτω από το οποίο οι ράθυμοι στρώνουν την κάπα τους και κοιμούνται.Ο μανδραγόρας όμως είναι ένα φυτό χαμηλό και ποώδες, μικρότερο πολλές φορές και από το μαρούλι.
Για την διαφώτιση λοιπόν των αναγνωστών καλό είναι να περιγράψουμε το γένος τούτο του φυτού το οποίο έγινε περίδοξο εξ΄αμνημονεύτων χρόνων, για τις μυθώδεις ιδιότητες που του έχουν αποδοθεί από δεισιδαιμονία,αμάθεια και αγυρτεία τις οποίες δεν έχει,και για τις δηλητηριώδεις και επικίνδυνες ουσίες τις οποίες έχει.

ΒΟΤΑΝΙΚΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ

Ο μανδραγόρας ανήκει στην οικογένεια των στρυχνομόρφων(Solanaceae)η οποία περιέχει πολλά δηλητηριώδη φυτά.Ο Λινναίος θέλοντας να τονίσει τις επικίνδυνες ιδιότητες του φυτού το κατέταξε μαζί με άλλα δηλητηριώδη φυτά στο γένος Άτροπος συνδέοντας το με το όνομα της πιο φοβερής από τις τρεις Μοίρες της αρχαίας Μυθολογίας.
Το γένος μανδραγόρα χαρακτηρίζεται από ομοσέπαλο και πεντασχιδή κάλυκα και στεφάνη κωδωνοειδή μεγαλύτερη του κάλυκα.Διαθέτει πέντε στήμονες που είναι πεπλατυσμένοι και τριχωτοί στην βάση τους με ανθήρες διαρρηκτούς.Η ωοθήκη είναι σφαιρική ή ωοειδής,δίχωρη και ο στύλος απλός με στίγμα κεφαλωτό.Ο καρπός είναι ράγα, σφαιρικός ή προμήκης που περιβάλλεται από τον κάλυκα και περιέχει πολτώδη σάρκα με πολλά σπέρματα νεφροειδή.
Τα γνωστά είδη του μανδραγόρα είναι μόνο τρία και συναντώνται όλα στην Ελλάδα.
Μανδραγόρας ο εαρινός(Mandragora vernalis)
Βλαστάνει σε όλα τα παράλια της Μεσογείου δηλ.στην Ιταλία ,Ισπανία,Ελλάδα και στα παράλια της Αφρικής.
Ο Διοσκουρίδης τον ονομάζει ως τον θηλυκό,τον μαύρο και τον θρηδακία(σπανάκι). Χαρακτηρίζεται  από την εαρινή άνθιση και προ πάντων από τους σφαιρικούς καρπούς που έχουν μέγεθος μικρού μήλου και υπερβαίνουν δύο φορές τον κάλυκα. Στην Ελλάδα το είδος αυτό συναντάται κυρίως στις Κυκλάδες.
Μανδραγόρας ο ιατρικός(Mandragora officinarum)
Φύεται στην Μ.Ασία ,στην Κρήτη και στην υπόλοιπη Ελλάδα.Ανθίζει από τον Σεπτέμβριο μέχρι τον Δεκέμβριο.Είναι ο αρσενικός και λευκός μανδραγόρας του Διοσκουρίδη και διακρίνεται από τους καρπούς του που έχουν ίσο μέγεθος με τον κάλυκα.
Μανδραγόρας ο μικρόκαρπος(Mandragora microcarpa)
Αυτός βλαστάνει στην Σαρδηνία,την Λυσιτανία(Πορτογαλία)και την Αττική και διακρίνεται και αυτός από τον καρπό του που είναι μικρότερος του κάλυκα.Το είδος αυτό είναι πολύ σπάνιο και στην Ελλάδα συναντάται μόνο σε μία θέση στην Αθήνα δίπλα στον ναό του Ολυμπίου Διός.
Και τα τρία αυτά είδη διακρίνονται από τα πολλά άνθη που εμφανίζονται στο κέντρο του ισογείου πλούσιου φυλλώματος-ρόδακα και έχουν βαριά οσμή.
Κάτωθεν του ρόδακα υπάρχει ρίζα σαρκώδης αρχικά λεπτή,βαθμηδόν παχυνόμενη η οποία φέρει στο μέσον της δύο διακλαδώσεις εκατέρωθεν, σαν βραχίονες.Προχωρώντας πιο βαθιά διακλαδίζεται και άλλο.Το συνολικό μήκος της ρίζας υπερβαίνει το ένα γαλλικό μέτρο(περ.65cm).
Αν και όλα τα μέρη του μανδραγόρα έχουν ναρκωτική ενέργεια ,φαίνεται ότι η ρίζα έχει σε ανώτερο βαθμό αυτήν την ιδιότητα η οποία δεν προξενεί ύπνον απλό αλλά και τον θάνατο αν ληθφεί σε μεγάλη ποσότητα.Το αναφέρει και ο Διοσκουρίδης λέγοντας <<πλείων ποθείς εξάγειν του ζήν>>.
Για την ναρκωτική αυτή ιδιότητα οι αρχαίοι γιατροί τον χρησιμοποιούσαν μαζί με κρασί αντί για το σημερινό χλωροφόρμιο όσες φορές ήθελαν να κάνουν μια οδυνηρή εγχείρηση.Τα άνθη τέλος προξενούν νάρκωση και ύπνο.
Κανένα φυτό δεν έτυχε τέτοιας φήμης από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα.Στον μανδραγόρα αποδόθηκαν τόσες ενέργειες και θαύματα που όσα και να πει κανείς λίγα είναι.
Φυτό που προκαλεί τον έρωτα και μπορεί να φέρει την ευτυχία σε αυτόν που το κατέχει.Να τον βοηθήσει να βρει κρυμμένους θησαυρούς.΄Βοηθάει τις στείρες γυναίκες να αποκτήσουν παιδιά ,προβλέπει τον καλό ή τον κακό χειμώνα,προφυλάσσει από την μαγεία και μπορεί να κάνει ζυμάρι τα κόκαλα του ελέφαντα.
Στον μεσαίωνα υπήρξαν εποχές που όσοι είχαν μανδραγόρα στο σπίτι τους τους θεωρούσαν ή σπουδαίους και σοφούς άνδρες ή τους έλεγαν μάγους άξιους να καούν στην πυρά.
Πιστευόταν ότι όποιος ξεριζώσει το φυτό θα πεθάνει την ίδια χρονιά και γι΄αυτόν το λόγο είχε γραφτεί και βιβλίο για τον ασφαλή τρόπο που μπορεί να ξεριζώσει κανείς το φυτό και χωρίς να κινδυνεύει.

Όφειλαν να μην έχουν κατά μέτωπο τον εκ του φυτού προερχόμενο άνεμο,να διαγράψουν γύρω από το φυτό με το ξίφος τους τρεις κύκλους και στρέφοντες προς δυσμάς να αρχίσουν την ανασκαφή της γης μέχρι του βάθους που κατέληγε η ρίζα.Αλλά δια να μην κινδυνεύσει ζωή ανθρώπου κατά την εκρίζωση έδεναν την ρίζα σε σκυλιά που τα μαστίγωναν απότομα.Με αυτόν τον τρόπο αποσπούσαν το φυτό από την γη και έτσι με τον θάνατο των ζώων αντήλλασσαν την δικιά τους ζωή.
Γράφτηκαν τόσα πολλά σχετικά με τον μανδραγόρα αλλά ποιός τα θυμάται σήμερα......

Αυτά Έγραφε ο Ορφανίδης πρΙν περίπου 150 χρόνια. Φαίνεται ότι το φυτό αυτό συνεχίζει να κρατά την φήμη του ζωντανή και σήμερα.

Χειμωνιάτικοι επισκέπτες

Ο καρβουνιάρης είναι ενα μικρό και ζωηρό πουλί που ανήκει στην τάξη
των  στρουθιόμορφων και  στην οικογένεια των κιχλίδων.
Συνήθως ζει στα βουνά αλλά οταν πιάνουν τα κρύα του χειμώνα κατεβαίνει στα χαμηλά και μπορεί να το συναντήσετε και στην αυλή του σπιτιού σας.

Για την Σάμο θεωρείται χειμωνιάτικος επισκέπτης.
Το πουλί της φωτογραφίας είναι αρσενικό.