ΠΑΙΩΝΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ

Οι κάτοικοι στις περιοχές όπου υπάρχει το φυτό, και κυρίως οι γερόντισσες, είναι συνήθως καλή πηγή πληροφοριών. Oι ονομασίες του ποικίλουν από τόπο σε τόπο. Tο συναντούμε ως πηγουνιά, παγώνι, τσαλαπετεινό, τριαντάφυλλο του βουνού, αψουνιά και αγριομαντζουράνα. Ομως, οι άνθρωποι αποτελούν και τη μεγαλύτερη απειλή για την παιώνια. Η ομορφιά του άνθους τους παροτρύνει να τη συλλέγουν και να τη ξερριζώνουν για μεταφύτευση στους κήπους τους, ενώ δασικοί δρόμοι και κατασκευή εξοχικών σπιτιών καταστρέφουν τους βιοτόπους της. Τα τελευταία χρόνια οι πληθυσμοί στη Σάμο έχουν αρχίσει να λιγοστεύουν, γεγονός που επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το φυτό, από τη στιγμή που θα το ανακαλύψει ο άνθρωπος. Ευτυχώς η βοσκή δεν αποτελεί απειλή, όπως για τόσα άλλα σπάνια φυτά της ελληνικής γης. Τα γιδοπρόβατα γνωρίζουν καλά ότι τα φύλλα της παιώνιας είναι δηλητηριώδη.

Από την αρχαιότητα η παιώνια είχε φαρμακευτική χρήση. Κατά τον Διοσκουρίδη, το φυτό θεωρείται αντίδοτο στους πυρετούς, τις δηλητηριάσεις και τη μαγεία. Κατά τον Πλίνιο, είναι εμμηναγωγό, κατάλληλο για τις παθήσεις των νεφρών, των εντέρων, τους κολικούς, τα δαγκώματα των φιδιών και, επί πλέον, διώχνει τους εφιάλτες. Η συλλογή του φυτού συνοδευόταν από παράξενες δοξασίες. Σύμφωνα με τον Θεόφραστο, οι ρίζες έπρεπε να συλλέγονται τη νύχτα, αλλιώς ό συλλέκτης κινδύνευε να υποστεί την επίθεση δρυοκολάπτη και να απολέσει την όρασή του. Η πρόληψη αυτή επέζησε έως τον 17ο αιώνα. Στη σύγχρονη ιατρική, η παιώνια θεωρείται ότι έχει αναλγητικές και ηρεμιστικές ιδιότητες.Το γένος Paeonia, που απαντάται σε πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου, περιλαμβάνει 30 έως 42 είδη (ανάλογα με την ταξινομική μέθοδο) από δενδροειδή ή ποώδη φυτά, τα οποία διατηρούν πρωτόγονα χαρακτηριστικά που πιστοποιούν την παλαιότητα του γένους τους.

Στην Ελλάδα, οι παιώνιες είναι αυτοφυή, πολυετή, ποώδη φυτά των ορεινών κυρίως περιοχών. Προτιμούν ασβεστολιθικά εδάφη και ελαφρώς σκιερές τοποθεσίες σε μακκία βλάστηση και δάση. Το υπέργειο τμήμα τους ξεραίνεται τελείως μετά την ανθοφορία, ενώ το υπόγειο επιζεί κάτω από το έδαφος. Ο βλαστός είναι συνήθως κοκκινωπός και λείος στα περισσότερα είδη. Τα φύλλα είναι πάντα σύνθετα, δις τρισχιδή, με πολλές διαιρέσεις. Τα άνθη φυτρώνουν ανά ένα σε κάθε βλαστό και τα πέταλα ποικίλουν σε μέγεθος, σχήμα και αριθμό, καθώς και σε χρώμα, από λευκά έως μελανοπόρφυρα. Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι, με κίτρινους ανθήρες, και τα στίγματα ρόδινα, ενώ ο καρπός αποτελείται από χνουδωτούς θυλάκους σε σχήμα αμυγδάλου, γεμάτους μεγάλα, στρογγυλά, μαύρα και κόκκινα άγονα σπέρματα. Το φυτό που μπορεί να προέλθει από τους μαύρους σπόρους θα πρωτοανθίσει σε 4-5 χρόνια.

Στην Ελλάδα, αναγνωρίζονται σήμερα τα εξής είδη και υποείδη:

Παιώνια η εξωτική (Paeonia peregrina). Eχει έντονα πορφυρά κυπελλοειδή άνθη, ανθίζει Απρίλιο-Μάιο και απαντάται στη βόρειο Ελλάδα, στη Λευκάδα και στη Φθιώτιδα.

Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica). Eχει μελανοπόρφυρα άνθη, και ανθίζει τον Μάιο. Eυδοκιμεί στον Παρνασσό και τον Ελικώνα και είναι ενδημική και απειλούμενη.

Παιώνια η αρσενική (Paeonia mascula). Aπαντάται σε μεγάλη ποικιλομορφία, και παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα, αλλά σε λίγες σχετικώς τοποθεσίες. Eχει διάφορα υποείδη:

1.Tην κλασσική μορφή (υποείδος mascula), με άνθη ρόδινα. Aνθίζει Απρίλιο-Μάιο στον Ελικώνα, τη Λέσβο και τη Σάμο.

2.Tην Παιώνια του Ρούσσο (υποείδος russi), με πρώιμη ανθοφορία τους μήνες Μάρτιο-Απρίλιο, και άνθη ρόδινα έως ροδινοϊώδη. Tην βρίσκουμε στην Κεφαλονιά, τη Λευκάδα, τη Ζάκυνθο και τα Ακαρνανικά Oρη.

3.Tην Παιώνια την ελληνική (υποείδος hellenica), με άνθη λευκά ή σπανίως ροδόλευκα και ενίοτε με ρόδινη απόχρωση στη βάση των πετάλων. Aνθίζει τους μήνες Απρίλιο-Μάιο και έχει εξάπλωση στον Ταΰγετο, την Πάρνηθα, την Aνδρο και, κυρίως, την Εύβοια, με παραλλαγή και στην Ικαρία.

4.Tην Παιώνια την τρισχιδή (υποείδος tritendata), με άνθη ρόδινα. Eχει παρατηρηθεί μόνο στο Μενοίκιο της ανατολικής Μακεδονίας. Aνθίζει τον Μάιο.

Paeonia clusii Εχει λευκά ανθη.Ανθίζει Απρίλιο Μάιο. Ενδημική της Κρήτης. Η Παιωνία της Ρόδου  επίσης ενδημική της Ρόδου και της Καρπάθου  απο πολλούς θεωρείται ως υποείδος της P.clusii
 

Εφημερίδα Καθημερινή 31-8-03

Μάκης Απέργης

Γ.Γ της ΕΕΠΦ (Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης)

Μυρτώ Απέργη

Μέλος της ΕΕΠΦ