Η barlia robertiana είναι ένα ορχιδέας από τα πολλά γένη, της μεγάλης οικογένειας των ορχιδεοειδών, που διαθέτει η Σάμος. Είναι γεροδεμένο φυτό γιαυτό και έχει βαφτιστεί έτσι- robust στα λατινικά σημαίνει στερεός ,εύρωστος ,ρωμαλέος- με μεγάλα φύλλα στη βάση του και πολύ πυκνό στάχυ. Έχει αρωματικά άνθη και πρωτοεμφανίζεται στο νησί από τα μέσα του Φλεβάρη περίπου. Ξεχωρίζει με την κορμοστασιά της στα ακαλλιέργητα χωράφια των χαμηλών υψομέτρων και στις άκρες κυρίως των παλιών ελαιώνων. Είναι είδος μεσογειακό.

Και μια μικρή ιστορία.

Τα φυτά στην κάτω φωτογραφία αποτελούν πλέον μια γλυκιά ανάμνηση. Υπήρχε ένας πολύ ζωντανός βιότοπος στις βόλτες της Βλαμαρής, κοντά στη πόλη, με τα συγκεκριμένα φυτά, που κάθε χρόνο γινόταν πιο πλούσιος και ο πληθυσμός τους αυξανόταν εντυπωσιακά. Φύτρωνε μόνο το είδος αυτό της ορχιδέας -όχι άλλο. Κάθε Φλεβάρη ήταν συνεπείς οι barlies στο ραντεβού τους με τους πρώτους γλυκούς ανοιξιάτικους καιρούς. Επειδή στο συγκεκριμένο κομμάτι έβγαινε καλό και πλούσιο χορτάρι ένας τσομπάνης κατέβαζε τα κατσίκια του να βοσκήσουν άλλα όταν γινόταν αυτό τα φυτά ήταν σχεδόν στην φάση της απάνθισης τους και δεν κινδύνευε ο πληθυσμός Η διάνοιξη του νέου περιφερειακού δρόμου κατέστρεψε το μοναδικό αυτό κομμάτι άγριας χλωρίδας. Κάπως έτσι χάνονται σιγά σιγά οι μικρές οάσεις με τους εξαιρετικούς και μοναδικούς βιότοπους που διαθέτει το νησί αλλά και η χώρα μας.

Οι ευφόρβιες έχουν δώσει το όνομα τους σε μια οικογένεια φυτών, τα euphorbiaceae.Το γένος ευφόρβια είναι από τα πιο ποικίλα του φυτικού βασιλείου.

Το κύριο φυσικό τους περιβάλλον είναι οι τροπικές χώρες, η νότια Ευρώπη και ο χώρος της Μεσογείου. Είναι μικροί θάμνοι ή πόες και έχουν χυμό γαλακτώδη τον οποίο καλό είναι να τον αποφεύγουμε γιατί ερεθίζει έντονα το δέρμα. Ο λαός τις αποκαλεί γαλατσίδες.

Σε όλο τον κόσμο υπάρχουν πάνω από 2000 είδη ,στην Ελλάδα περίπου 40 και στη Σάμο υπάρχουν περίπου 10 είδη.

Στις φωτογραφίες είναι κάποια από τα είδη που φιλοξενεί η Σάμος ξεκινώντας από πάνω:

euphorbia peplis, e.myrsinites, e.helioscopia, e. rigida , e.acanthothamnos, e.characias..

Η σκληρή πραγματικότητα του περιβάλλοντος του Κέρκη κυρίως από τα 1000 μέτρα και πάνω έχει αναγκάσει τη βλάστηση να αναπτύσσεται με ξεχωριστό τρόπο προσδίδοντας στο τοπίο μια άγρια ομορφιά.

Η αλληλεπίδραση του ανέμου με τον πάγο και την ζέστη είναι αυτή που καθορίζει τους οικότοπους. Το κάλυμμα του εδάφους είναι πολύ λεπτό και φτωχό σε θρεπτικά συστατικά. Το έδαφος επίσης είναι ασταθές και διαβρώνεται εύκολα και γρήγορα. Για τους λόγους αυτούς κυρίως, τα φυτά έχουν αναπτύξει διάφορες στρατηγικές επιβίωσης.

Η centaurea xylobasis για παράδειγμα είναι ένας μικρός αγκαθωτός θάμνος με ευρεία εξάπλωση σε αυτό το υψόμετρο. Διαθέτει πλούσιο και πολύ γερό ριζικό σύστημα για να μπορεί να εξάγει με μεγαλύτερη ευκολία τα λιγοστά θρεπτικά συστατικά που το έδαφος περιέχει. Οι δυνατές του ρίζες το έχουν επίσης γερά πιασμένο στο έδαφος και μπορεί και αντέχει την μεγάλη πίεση που δέχεται από τους δυνατούς αέρηδες χειμώνα -καλοκαίρι.Τα σκληρά αγκάθια και τα πολύ μικρά φυλλαράκια που διαθέτει του προσθέτουν επιπλέον προστασία από τα ζώα που δεν το τρώνε και δεν επιτρέπουν επίσης την απώλεια του νερού.Οσον αφορά την αναπαραγωγή του, αυτή την έχουν αναλάβει τα κίτρινα λουλουδάκια που σχηματίζουν εντυπωσιακά μπουκέτα εκεί προς τα τέλη Ιουνίου και προσελκύουν τα έντομα του βουνού.

Η centaurea xylobasis είναι ενδημικό είδος της Σάμου απαντάται μόνο στον Κέρκη από τα 1200 και πάνω και είναι είδος απολύτως προστατευόμενο.

Το arisarum vulgare ή λυχναράκι είναι ένα πολύ διαδεδομένο φυτό στη Σάμο αυτή την εποχή. Ανήκει στην οικογένεια των Araceae και θεωρείται κοινότατο Μεσογειακό είδος.

Ο χαρακτηρισμός κοινότατο έχει να κάνει με την μεγάλη συχνότητα που το συναντάμε παρά με τον τρόπο που αναπτύσσεται και ζει το φυτό. Η πολύ λαϊκή ονομασία <<λυχναράκι>> που του έχει δώσει ο λαός μας μάλλον το υποβαθμίζει, εφόσον πρόκειται για ένα φυτό με εξαιρετικά λεπτή και περίπλοκη κατασκευή και ιδιαίτερη νοημοσύνη, όπως δείχνουν και οι φωτογραφίες.

Το μπαστουνάκι που εξέχει προκλητικά στο άνοιγμα του ριγωτού χωνιού είναι αυτό που προσελκύει οσφρητικά ή οπτικά τα πολύ μικρά έντομα ή και μυρμήγκια για να μπουν μέσα στο χωνί. Και για να φτάσει σε αυτό το μπαστουνάκι το έντομο διασχίζει ένα πιτσιλωτό βλαστό που έχει αναπτύξει το φυτό για να καλοδέχεται και να διευκολύνει τους επισκέπτες του. Με αυτόν τον τρόπο το φυτό αναπαράγεται και τρέφεται. Τα ίδια ισχύουν με όλα τα είδη της οικογένειας αυτής. Για παράδειγμα τα είδη dracunculus και arum <<κοινότατα>> και αυτά, λειτουργούν σχεδόν με τον ίδιο τρόπο. Αλλά για αυτά τα φυτά θα μιλήσουμε μια άλλη φορά.

Τέλος κάτι που αξίζει ακόμα την προσοχή μας είναι το μέγεθος των φύλλων.

Το φυτό εμφανίζεται τις βροχερές μέρες του χρόνου.Είναι αυτές οι μέρες που εδώ στη Σάμο αποκαλούμε σαραντάμερο. Επειδή το φυτό εκείνο το διάστημα καταναλώνει μεγάλες ποσότητες νερού αντίστοιχα και η επιφάνεια των φύλλων του είναι μεγάλη για να πραγματοποιείται έτσι με ευχέρεια η βασική λειτουργία της διαπνοής.

Οι μέρες που οι άγριες ορχιδέες θα αρχίσουν να εμφανίζονται στη Σάμο πλησιάζουν. Ηδη έχουν φανεί σε πολλές περιοχές τα φύλλα της βάσης πολλών ειδών.Λέω λοιπόν σιγά -σιγά να σας βάζω στο κλίμα.Και φέτος προβλέπεται μια πλούσια και δυναμική χρονιά .Όρεξη να υπάρχει για ψάξιμο.
Το σημερινό είδος είναι η ophrys tenthredinifera.Ανθίζει στα πεδινά στις αρχές Μαρτίου. Είναι μεσογειακό είδος και της αρέσει πολύ ο ήλιος

Στην ορεινή ζώνη του Καρβούνη από τα 800 μέτρα και πάνω το μαυρόπευκο- Pinus nigra έχει μεγάλη και εντυπωσιακή εξάπλωση.Εχει συνήθως ολόισο κορμό και διακλάδωση σε σπονδύλους όπως το έλατο. Το ύψος του μπορεί να φτάσει μέχρι τα 40 μέτρα.Στη Σάμο υπάρχουν πολλά δέντρα που έχουν ύψος πάνω απο 25 μέτρα και περίμετρο κορμού πάνω απο 2.5 μέτρα. Είναι είδος της Νότιας Ευρώπης ,της Βαλκανικής και της Δυτικής Τουρκίας.Στήν Ελλάδα το νοτιότερο σημείο εξάπλωσης του είναι ο Ταύγετος. Στά νησιά υπάρχει μόνο στη Σάμο,την Λέσβο και την Θάσο.Κάνει βελόνες με μέτριο μέγεθος και κουκουνάρια μικρά που ωριμάζουν σε ένα χρόνο.Εχει μέτριες απαιτήσεις σε νερό και είναι δέντρο ανθεκτικό σε δύσκολες συνθήκες εδάφους και κλίματος.

Τα κουκουνάρια στα μαυρόπευκα δεν διασπέρνουν αργά τα σπέρματα τους όπως κάνουν τα μεσογειακά πεύκα (χαλέπιος και τραχεία),δεν παραμένουν δηλαδή κλειστά κρατώντας μέσα τους τα σπέρματα προστατευμένα. Μόλις τα σπέρματα ωριμάσουν, τα κουκουνάρια απολεπίζονται διασπείροντας τα σπέρματα. Στο μαυρόπευκο αυτό συμβαίνει την άνοιξη. Κατά συνέπεια, όταν καίγεται μια περιοχή με μαυρόπευκα το καλοκαίρι καίγονται και τα σπέρματα εφόσον δεν είναι ανθεκτικά στις υψηλές θερμοκρασίες που αναπτύσσονται, συνήθως στο έδαφος, όταν περνά η φωτιά. Αρα μετά από φωτιά δεν αναπαράγεται και τόσο εύκολα το μαύρο πεύκο και χρειάζεται βοήθεια. Και την ανταποδίδει αυτή την βοήθεια με απλοχεριά εφόσον όταν χρησιμοποιείται για αναδάσωση ακόμα και σε άγονα εδάφη μεγαλώνει με εξαιρετική επιτυχία. Αυτό το αναφέρω γιατί ως γνωστον στην φωτιά του 2000 κάηκαν αρκετές εκτάσεις με μαύρη Πεύκη πάνω από τους Αρβανίτες ,στο Λάζαρο,στον Αηλιά και αλλού, οι οποίες παρόλο που έχουν περάσει τόσα χρόνια <<ζορίζονται >>να ανακάμψουν.Ισως εδώ θα μπορούσε το Δασαρχείο να είχε παρέμβει εφόσον το μαυρόπευκο είναι το κατεξοχήν δασικό είδος του νησιού. Απ΄οτι γνωρίζω δεν έγινε ποτέ αναδάσωση με το συγκεκριμένο είδος. Θα είχε μάλιστα ενδιαφέρον να μετρηθεί η έκταση που καλύπτει το μαυρόπευκο πάνω στον Καρβούνη και να προστατευθεί με συγκεκριμένο στόχο και πρόγραμμα έτσι ώστε αυτός ο πραγματικά <<κρυμμένος >>θησαυρός του νησιού να διατηρηθεί και για τις επόμενες γενεές.

Ο τύπος της βλάστησης που σχηματίζουν τα μαυρόπευκα συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο σημαντικών οικοτόπων προστασίας που έχει καταρτίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση (οδηγία 92/43) και αποτελεί τη βάση εφαρμογής της οδηγίας στο πλαίσιο του Δικτύου προστατευομένων περιοχών ΦΥΣΗ -NATURA 2000.

Συνεχίζοντας το ταξείδι στα γεώφυτα θα αναφερθώ σήμερα σε ένα ξεχωριστό είδος -τα κολχικά.
Τα κολχικά η σπασόχορτα είναι πολυετείς πόες με ρίζα βολβώδη. Τα άνθη τους έχουν έξι πέταλα, το χρώμα τους είναι ρόδινο η πολύ ανοι­χτό βιολετί και εχουν συνήθως μακρύ βλα­στό. Μέσα στο άνθος υπάρχουν έξι λεπτοί στήμονες, οι οποίοι είναι γυριστοί στις άκρες τους και μοιάζουν σαν μικρά σφυρά­κια. Τα φύλλα τους εμφανίζονται στη βάση του βλαστού προς το τέλος της ανθοφορίας. Τα κολχικά είναι πολύ διακοσμητικά φυτά και εύκολα μπορούν να θεωρηθούν στολίδια της φθινοπωρινής φύσης. Εμφανίζονται τις πρώτες μέρες του Σε­πτέμβρη τότε που οι μέρες σιγά -σιγά μικραίνουν και τα βράδια γίνονται πιό δροσερά. Η επίγεια ζωή τους διαρκεί μέχρι το τέλος του Νοέμβρη. Στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί περίπου 20 είδη -όλα φθινοπωρινά.
Στη Σάμο έχουν καταγραφεί δύο είδη κολχικών.
Το colchicum variegatum(πάνω) το οποίο εμφανίζεται αρχές Σεπτέμβρη. Θα το συναντήσετε σχεδόν σε όλο το νησί από τα 300 -1400 μέτρα. Τα άνθη του είναι ρόδινα και μεγάλα και έχουν μεγάλη ποικιλία γραμ­μών επάνω τους και σ’ αυτό οφείλεται και το λατινικό variegatum στην ονομασία τους. Είναι είδος της Αν Μεσογείου.
Το colchicum boisieri(κάτω) κάνει την εμφάνισή του λίγες εβδομάδες αργότερα. Τα άνθη του έχουν χρώμα ανοιχτό βιολετί και είναι πιο μικρά. Το είδος αυτό θεωρείται σπάνιο και είναι ενδημικό του Ελληνικού χώρου. Του αρέσει να ζει σε ένα μέσο υψόμε­τρο γύρω στα 800 μέτρα. Αν συνηθίζεται να κάνετε φθινοπωρινές βόλτες στον Καρβούνη θα το συναντήσετε σίγουρα. Εννοείται ότι πρέπει να βγείτε από το αυτοκίνητο και να περπατήσετε λίγο.
Τα κολχικά είναι φυτά δηλητηριώδη και περιέχουν την τοξική ουσία που ονομάζεται κολχικίνη. Τα ζώα το γνωρί­ζουν αυτό και δεν τα τρώνε .Στην αρχαιότητα υπάρχουν αναφορές που συνδέουν το φυτό με την Μήδεια, η οποία ως γνωστόν καταγό­ταν από την Κολχίδα και θεωρείται η μεγαλύ­τερη δηλητηριάστρια των ελληνικών μύθων.