Με τις πρώτες υγρασίες και βροχές του φθινοπώρου, παρατηρείται μια βλαστική έξαρση στο νησί.Το ξερό καλοκαιρινό τοπίο αρχίζει να πρασινίζει και αυτή η δραστηριότητα συνεχίζεται μέχρι την άνοιξη. Μάλιστα τα τελευταία χρόνια αυξάνει η πυκνότητα της βλάστησης την εποχή του φθινοπώρου, σε σημείο που να λέμε ότι «πια δεν πέφτουν τα φύλλα το φθινόπωρο». Μια ειδική κατηγορία φυτών τα οποία περνούν τους καλοκαιρινούς μήνες μέσα στο έδα­φος, σαν βολβοί η κόνδυλοι, είναι τα γεώφυτα. Τα είδη αυτά με τις πρώτες φθινοπωρινές υγρα­σίες αρχίζουν σιγά-σιγά να βγαίνουν από το έδαφος και αναπτύσσονται μέχρι και το τέλος της άνοιξης. Μετά το υπέργειο τμήμα τους ξεραίνεται. Έτσι αντιμετωπίζουν τις πολύ δύσκολες γι‘ αυτά συνθήκες του καλοκαιριού. Τα φυτά αυτά έχουν πολύ όμορφα και ξεχωριστά λουλού­δια. Πραγματικά στολίδια.
Τα κυκλάμινα είναι πολυετείς πόες με ρίζα κονδυλώδη. Τα άνθη τους έχουν πέντε πέταλα και μοιάζουν σαν μικρά μπουκέτα από φύλλα, που ενώνονται σε ένα σωλήνα με χαρακτηριστικές πτυχώσεις. Οι μίσχοι τους τυλίγονται σε σχήμα σπείρας και ίσως αυτό να τους έδωσε και το όνομά τους. Τα κυκλάμινα επίσης λέγονται κισσό­φυλλα η κισσάνθεμα γιατί τα φύλλα τους μοιάζουν με εκείνα του κισσού. Επίσης άλλες λαϊκές ονομασίες τους είναι: Κυκλα­μιές, τρικλαμιές, κυκλαμίδες, λαγουδάκια, αυτιά του λαγού. Πατρίδα τους θεωρείται η Δ. Ασία και η Β. Αφρική. Η ρίζα του κυκλάμι­νου περιέχει μια δραστική ουσία, την κυκλα­μίνη που είναι πτητική. Παλαιότερα την βράζανε και το ζουμί το χρησιμο­ποιούσαν για να καταβρέ­χουν φυτά που είχαν προ­σβληθεί από ένα είδος σκουληκιού. Είναι πολύ όμορφα φυτά και κοσμούν με το μονα­δικό σχήμα και τα ανοιχτορόδινο χρώμα τους την φθινοπωρινή φύση της Σάμου. Τους αρέσει να ζουν σε δροσερά μέρη και σχηματίζουν μεγάλους πληθυσμούς στις ημιορεινές και ορεινές περιοχές. Στη Σάμο έχει καταγραφεί το πιο κοινό είδος κυκλάμι­νου το cyclamen grae­cum το οποίο ανθίζει από τον Σεπτέμβριο - Δεκέμ­βριο.

Οι βόλτες της Βλαμαρής

<<Το τοπίο δεν ειναι ,οπως το αντιλαμβάνονται μερικοί, κάποιο, απλώς, σύνολο γής, φυτών και υδάτων. Ειναι η προβολή της ψυχής ενός λαού επάνω στην ύλη. Ο λαός με επεμβάσεις του στο χώρο και το τοπίο καθιέρωσε μιαν ορθογραφία όπου το κάθε ωμέγα, το κάθε ύψιλον, η κάθε οξεία,η κάθε υπογεγραμμένη, δεν ειναι παρά ενας κολπίσκος, μια κατηφόρα, ενας κάθετος βράχος, μια καμπύλη πρύμνης πλεούμενου, κυματιστοί αμπελώνες, υπέρυθρα εκκλησιών,ασπράκια και κοκκινάκια εδώ και κεί, από περιστερώνες και γλάστρες με γεράνια>> ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ

Αυτή η ορθογραφία που απεικονίζεται από σύγχρονους λάτρεις του ελληνικού τοπίου και

περιγράφεται απ΄οσους επιχειρούν λογοτεχνικά ή εικαστικά ταξίδια σ΄αυτό, πρέπει να διαφυλαχτεί ως έκφραση της φυσικής γλώσσας ενός τόπου και των κατοίκων του. Το ίδιο ισχύει για όλες τις Μεσογειακές χώρες και για την Σάμο βέβαια.

Για την χλωρίδα της Σάμου οι άγριες ορχιδέες αποτελούν τον πιο σημαντικό παράγοντα του περιβάλλοντός της εφόσον συνδέονται στενά και άμεσα με την οικολογική συγκρότηση του νησιού, αλλά και με την προστασία και την ανάδειξή του. Να προστεθεί επίσης ότι παρουσιάζουν και μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον κυρίως για τον τρόπο που ζουν και αναπτύσσονται.
Στην Ελλάδα υπάρχουν συνολικά 18 γένη από την μεγάλη αυτή οικογένεια .Η Σάμος φιλοξενεί 11 από αυτά.
Από το γένος cephalanthera στο νησί υπάρχουν τρία είδη:Cephalanthera longifolia(επάνω φώτο),Cephalanthera rubra(μέση) και Cephalanthera epipactoides(κάτω).
Τα δύο πρώτα είδη τα συναντάμε κυρίως στα ορεινά δάση του Καρβούνη και του Κέρκη και είναι κοινά σε όλο σχεδόν τον Ελλαδικό χώρο.Η cephalanthera epipactoides είναι φυτό που ζει στα όρια της αν Μεσογείου εφόσον είναι ασιατικό είδος και θεωρείται σπάνιο και υπό εξαφάνιση στην χώρα μας.
Το συγκεκριμένο φυτό της φωτογραφίας μαζί με άλλα δύο, με δυσκολία εντοπίστηκε στην περιοχή του Αγ.Κωσταντίνου(προσαρμόζεται καλύτερα σε βιότοπους με χαμηλό υψόμετρο) στη βόρεια πλευρά του νησιού πριν από τρία χρόνια. Έκτοτε αγνοείται η τύχη τους.

Η Datisca cannabina είναι μια πολυετής πόα που φτάνει σε ύψος 1-3 μέτρα. Τη συναντάμε συνήθως σε υγρές τοποθεσίες .Εξαπλώνεται από το Αν. Αιγαίο μέχρι τα Ιμαλάια. Στην Ελλάδα είναι σπάνιο είδος και έχει βρεθεί μόνο στην Κρήτη ,την Σάμο και την Λέσβο. Πρόσφατα χαρακτηρίστηκε σαν είδος εύτρωτο.

Στη Σάμο υπάρχει στον Καρβούνη στα 700μ ,στα δάση της τραχείας Πεύκης .

Ένα από τα ονόματα που είχαν δοθεί στο νησί της Σάμου κατά την αρχαιότητα ήταν <<Δρυούσα>>. Η ονομασία αυτή προέρχεται από τα εκτεταμένα δάση δρυς -βελανιδιάς που πρέπει να υπήρχαν στο νησί. Εκτεταμένα δάση με βελανιδιές υπήρχαν στην αρχαιότητα σε πολλά μέρη της Ελλάδας και οι πρόγονοί μας το θεωρούσαν ιερό δέντρο. Με την πάροδο του χρόνου όμως η χρήση του δέντρου από τον άνθρωπο λιγόστεψε δραματικά τους πληθυσμούς των αρχαίων δασών.
Το πολύτιμο ξύλο της αποτελεί ένα από τα καλύτερα υλικά για την επιπλοποιία και τον οικοδομικό τομέα. Στα τέλη του 15ου αιώνα την πλούσια ξυλεία της Σάμου την εκμεταλλεύονταν οι Ιωαννίτες ιππότες της Ρόδου.
Ο φλοιός και τα κύπελλα από τα βελανίδια περιέχουν τανίνη ,μια ουσία που χρησιμοποιείται στην βυρσοδεψία. Η ευημερούσα βιομηχανία βυρσοδεψίας στο Καρλόβασι στα τέλη του 19ου αιώνα και στα μισά του 20ου βασίστηκε πάρα πολύ στην ύπαρξη αυτού του δέντρου στο νησί και μάλλον το αποτελείωσε.
Στο νησί σήμερα έχουν απομείνει λίγα μεμονωμένα δέντρα και κάποιες μικρές συστάδες. Στην περιοχή κοντά στις Μαλίστρες(φωτο) στο κέντρο του νησιού, ΒΔ του Πύργου στα 700 μέτρα υψόμετρο, υπάρχει μια αρκετά μεγάλη έκταση με αμιγές δάσος του είδους Quercus pubescens το οποίο αξίζει την προσοχή μας για να μπορέσει να διατηρηθεί.
Η βελανιδιά είναι δέντρο που καίγεται πολύ δύσκολα και αργά. Μήπως θα ήταν χρήσιμο να δημιουργηθούν <<ζώνες βελανιδιάς>>ανάμεσα στα εύφλεκτα πευκοδάση? Το δέντρο είναι μεσογειακό είδος και άριστα προσαρμοσμένο στις εδαφοκλιματικές συνθήκες της Σάμου.

Η viola odorata είναι μια πολυετής πόα της ορεινής ζώνης .Θα τη συναντήσουμε στον Κέρκη κυρίως αλλά και στον Καρβούνη, πάνω από τα 1000 μ. έχει μικρά βιολετιά λουλουδάκια και ανθίζει Μάρτη με Απρίλη. Τις άγριες βιόλες ο λαός μας της αποκαλεί αγριοπανσέδες ή αγριομενεξέδες.

Επειδή χθες αναφέρθηκα στους ασφόδελους σήμερα θα αναρτήσω ένα μικρό απόσπασμα από ένα βιβλίο ύμνο για την Ελληνική φύση.. Είναι <<η Ελληνική χλωρίδα >> του Χέλμουτ Μπάουμαν.

.....Στον άλλο κόσμο, ο Άδης υποδέχεται τις αδύναμες μορφές των πεθαμένων στον ασφόδελο λειμώνα,ένα έρημο λιβάδι που φυτρώνουν σπερδούκλια. Σαυτό το περιβάλλον ταιριάζει το ωχρό λουλούδι του φυτού. Σ΄ένα απ΄αυτά τα λιβάδια γεμάτα από ασφόδελους συναντήθηκαν οι ψυχές των ηρώων που είχαν πέσει στην Τροία. Τα γυμνά κοτσάνια των ασφόδελων τα σύγκριναν οι αρχαίοι ποιητές με τις στρατιές των ψυχών που περιφέρονταν στις όχθες του Αχέροντα. Και η δυσάρεστη οσμή του φυτού μαζί με τα άχαρα λουλούδια ,ασφαλώς είχαν σχέση με τον ωχρό θάνατο και το λυκόφως του κάτω κόσμου. Το γεγονός ότι οι ρίζες του φυτού έχουν άμυλο που είναι μια θρεπτική τροφή, ίσως να έκανε τους αρχαίους να πιστεύουν ότι φυτεύοντας ασφόδελος στα νεκροταφεία πρόσφεραν στους νεκρούς μια έστω και πενιχρή τροφή στην τελευταία κατοικία τους. Το φυτό δεν τρώγεται από τα κατσίκια και τα πρόβατα γιατί οι βλαστοί του έχουν μικρές κρυστάλλινες βελόνες .Αυτό εξηγεί την μεγάλη εξάπλωση του φυτού κατά την αρχαιότητα και είναι τυπικό παράδειγμα για τα αποτελέσματα της ανεξέλεγκτης βόσκησης. Τα φυτά που δεν συναντούν εμπόδια ,αναπτύσσονται σε βάρος της πρωταρχικής βλάστησης. Το ότι στην αρχαιότητα μιλούσαν για απέραντα λιβάδια με ασφόδελους σημαίνει ότι την εποχή εκείνη η ισορροπία στη φύση ήταν διαταραγμένη.........

Στη Σάμο ο asphodelus aestivus είναι ευρύτατα διαδεδομένος στο τέλος του χειμώνα .Υπάρχει και ένα συγγενικό είδος asphodeline lutea αλλά γιαυτό θα μιλήσουμε άλλη φορά.

ΙΠΠΟΥΡΙΔΑ

Στη Σάμο υπάρχουν κάποια είδη φυτών των οποίων η περιοχή εξάπλωσης τους επεκτείνεται και πέρα των ορίων της Μεσογείου. Αντέχουν και σε πιο χαμηλές θερμοκρασίες από αυτές που συνήθως επικρατούν στα νησιά μας .Ευδοκιμούν καλύτερα σε μέρη που υπάρχει αρκετή υγρασία όλο τον χρόνο. Ένα χαρακτηριστικό είδος είναι το Equisetum telemateia -ιππουρίδα, επί το λαϊκότερον πολυκόμπι ή αλογοουρά. Οπως ειναι φυσικό στη Σάμο τα μέρη που μπορούν να φιλοξενήσουν αυτό το είδος ειναι οι σκιερές και υγρές και σχεδόν αμμώδεις περιοχές του Καρβούνη και λιγότερο του Κέρκη.

Το φυτό αυτό είναι γνωστό από την προϊστορική εποχή και έχει βρεθεί σε απολιθώματα.Tο γένος που ανήκει τα Εquisetaceae, εμφανίστηκαν στον πλανήτη στην παλαιοζωική εποχή στην διάρκεια της Δεβόνιας περιόδου, πριν περίπου 350 εκατ.χρόνια. Τότε πρωτοεμφανίστηκαν τα σποριόφυτα, όπως είναι οι φτέρες και τα βρύα και σχημάτισαν μεγάλα και εκτεταμένα δάση. Η ιππουρίδα είναι συγγενικό είδος με την φτέρη.Παρόλο που δεν εχει αλλάξει μορφή από εκείνη την μακρινή εποχή έχει αλλοιωθεί σε μέγεθος. Τα προϊστορικά φυτά σε σχέση με τα σημερινά ήταν γίγαντες και έφταναν στο ύψος των σημερινών πεύκων. H επιστημονική ονομασία του γένους  προέρχεται από το λατινικό άλογο και seta-γουρουνότριχα.

Στη Σάμο και ειδικά στον Καρβούνη έχει ευρεία εξάπλωση και αξίζει να τύχει της προστασίας μας εφόσον είναι ίσως το μοναδικό είδος με τόσο μακρινό παρελθόν που φιλοξενεί το νησί.

 

ΙΠΠΟΥΡΙΔΑ ΚΑΙ ΠΥΡΙΤΙΟ.

Από τα 94 στοιχεία του φλοιού της Γής μόνο τα 12 από αυτά, συγκροτούν το 99 % της μάζας του. Τα πιο άφθονα στοιχεία από τα 12 είναι το οξυγόνο και το πυρίτιο τα οποία μαζί συνιστούν περίπου το 72 %, με το πυρίτιο (silicon) να είναι το δεύτερο πιο άφθονο στοιχείο στον πλανήτη μετά το οξυγόνο. Το πυρίτιο είναι απαραίτητο για τον σχηματισμό του κολλαγόνου, για τα οστά και τους συνδετικούς ιστούς, για υγιή νύχια, δέρμα και μαλλιά και για την απορρόφηση ασβεστίου στα πρώτα στάδια του σχηματισμού των οστών. Χρειάζεται για τη διατήρηση ελαστικών αρτηριών και παίζει έναν σημαντικό ρόλο στην πρόληψη της καρδιαγγειακής ασθένειας. Το πυρίτιο επίσης εξουδετερώνει τις επιδράσεις του αλουμινίου στο σώμα και είναι σημαντικό στην πρόληψη της ασθένειας του Αλτσχάιμερ και της οστεοπόρωσης. Διεγείρει το ανοσοποιητικό σύστημα και αναχαιτίζει τη διαδικασία του γήρατος στους ιστούς. Τα επίπεδα του πυρίτιου μειώνονται με την ηλικία, έτσι οι ηλικιωμένοι άνθρωποι χρειάζονται μεγαλύτερες ποσότητες. Η ιππουρίδα συγκαταλέγεται στις <<τροφές>> που περιέχουν πυρίτιο σε εντυπωσιακή σύνθεση εφόσον η ποσότητα πυριτίου σε φυτική μάζα είναι 6-10 % και φτάνει μέχρι το 80% στην στάχτη της, μάλιστα εάν εξετάσουμε με μεγεθυντικό φακό τα στελέχη της θα διακρίνουμε τους κρυστάλλους του πυριτίου.

ΠΥΡΙΤΙΟ ΚΑΙ ΟΡΥΚΤΑ 

 Δεν είναι τυχαίο που ορυκτά όπως ο αχάτης ,ο χαλαζίας και ο αμέθυστος που περιέχουν επίσης μεγάλες ποσότητες πυριτίου προσφέρουν αφθονία, δύναμη, ανάπτυξη, σταθερότητα, αυτογνωσία, μακροζωία, ενθαρρύνουν τη λήψη αποφάσεων, αναζωογονούν τον οργανισμό, δίνουν θετική ενέργεια και δημιουργούν καλή διάθεση.

 

Η Anthemis rosea είναι μια μικροσκοπική μαργαρίτα που ανθίζει ψηλά στον Κέρκη στο τέλος της άνοιξης και είναι ενδημικό είδος της Σάμου. Έχει πολύ χαρακτηριστικά ροζ πέταλα και έντονα κίτρινους στήμονες. Ο χρωματικός συνδυασμός που έχουν τα μικρά λουλουδάκια αποτελεί πρόκληση για μικροφωτογράφιση. Σχηματίζει μεγάλους πληθυσμούς εκεί κοντά στον Αηλιά(1000-1200μ). Σαν ενδημικό είδος είναι απολύτως προστατευόμενο.