Βοτανικές εξερευνήσεις στην Σάμο μέσα στα χρόνια.

Στις αρχές του 18ου αιώνα η Σάμος έχει επουλώσει τις πληγές της ερήμωσης της και το νησί εισέρχεται σε εποχές ανάπτυξης, οικονομικής και κοινωνικής. Η αίγλη των αρχαίων ονομάτων της  που είχαν άμεση σχέση με τον πλούτο του φυσικού της περιβάλλοντος- η Σάμος αποτελεί ένα τόπο που από πάνω ξεπηδάει η φυσική του ιστορία- τώρα που οι συνθήκες στο νησί και γενικότερα στο Αρχιπέλαγος είχαν βελτιωθεί , λειτούργησαν σαν κίνητρο και άρχισαν να προσελκύουν διάφορους ερευνητές, φυσιοδίφες, βοτανικούς, γεωγράφους, ζωγράφους από τις Ευρωπαϊκές χώρες.
Η πρώτη επίσκεψη στο νησί με βοτανικό ενδιαφέρον φαίνεται να είναι αυτή του Γάλλου βοτανικού Joseph Pitton de Tournefort τον χειμώνα του 1702. Η επίσκεψή του στο νησί διήρκησε περίπου ένα μήνα από τα τέλη του Ιανουαρίου μέχρι τα τέλη Φεβρουαρίου. Εκτός των άλλων, στην αναφορά του για το νησί, παρόλο που η εποχή δεν ήταν και η καλύτερη όπως αναφέρει λόγω του χειμωνιάτικου καιρού καταγράφει αρκετά είδη φυτών. 

 

 Sideritis romana ssp curvidens- κοιν.βλάχικο τσάι-Αναφορά από το μοναστήρι της Μεγάλης Παναγίας την 1 Φεβ 1702.

 

 

Lecokia cretica συν Cachrys cretica -Αναφορά από τον Πύργο την  ίδια μέρα.

 

Thymelaea  tartonraira-Οι ντόπιοι το ονόμαζαν σαρωματάκι. Αναφορά από Χώρα στις 23 Φεβ.

Πιθανότατα επισκέφτηκε και το νησί και ο Βρετανός βοτανικός John Sibthorp σε ένα από τα ταξίδια του στην περιοχή ανάμεσα στο 1786 και 1787 συλλέγοντας φυτά για την δημιουργία της Flora Graeca Sibthorpiana.

Στα 1819-1820 ο Γάλλος αξιωματικός του ναυτικού  Dumont d'Urville   κατέπλευσε στα νησιά του Αρχιπελάγους για υδρογραφικές έρευνες και δοθείσης της ευκαιρίας κατέγραψε και αρκετά φυτά των Ελληνικών νησιών. Σε μια ανάπαυλα του στην Σάμο κατέγραψε 62 είδη κυρίως από παραθαλάσσιες και καλλιεργημένες περιοχές καθώς και από την περιοχή του Πυθαγορείου και του Ηραίου.

Euphorbia chamaesyce

 

                                    Cynachum acutum ssp acutum                         

Φυτά που κατέγραψε ο Γάλλος ναυτικός στις παραλιακές περιοχές κοντά στο Πυθαγόρειο.
Συστηματική καταγραφή της χλωρίδας της Σάμου , με οδηγό την flora Orientalis του Edmond  Boissier εκδ.1867, η  οποία παρέχει εκείνη την εποχή αλλά και για πολλές δεκαετίες αργότερα  το κύριο πλαίσιο αναφοράς της  χλωρίδας της Ανατολής, όπου χλωριδικά υπάγεται και η Σάμος,  γίνεται για πρώτη φορά από τους Carlo de Stefani, Forsyth Mayor και William Barbey που επισκέφτηκαν το νησί την περίοδο 1886-1888.  Τις ανακαλύψεις τους κατέγραψαν στην μελέτη Samos Etude Botanique που κυκλοφόρησε το 1892 με  427 φυτά.. Αναφέρουν  σαν tabula nostra το  ενδημικό  Erodium vetteri (Κέρκης 17-6-1886)  και την Corydallis integra (Κέρκης 16-5-1887).

     Erodium vetteri

    Corydallis integra  

O Γάλλος de Boissieux συνέφερε επίσης στο τέλος του 19ου αίωνα (1896) καθώς και ο J.Sterneck για τον οποίο όμως δεν είναι γνωστή η χρονολογία του ταξιδιού του.

Πλήθος νέων καταγραφών  για την χλωρίδα της Σάμου  δίνονται από το μεγάλο αυστριακό βοτανικό Karl Heinz Rechinger στο έργο του, Flora Aegaea (1943) που επισκέφτηκε το νησί λίγα χρόνια πριν τον πόλεμο,συμβάλλοντας  στην γνώση της χλωρίδας της Σάμου. Αξίζει να σημειωθεί ότι η  Flora Aegaea είναι το έργο που συνόψισε τις γνώσεις για την χλωρίδα του Αιγαίου μέχρι την εποχή που εκδόθηκε και  οι καταγραφές του Rechinger έχουν χρησιμοποιηθεί εκτενέστατα σε εκδόσεις που αναφέρονται στην χλωρίδα του νησιού μέχρι και τις μέρες μας.

Centaurea xylobasis. Πολυετές ενδημικό του Κέρκη.Πρώτη ανακάλυψη απο τον  Rechinger στις 15 Απριλίου 1934.Η καταγραφή έγινε όπως αναφέρει με τα υπολείμματα των φυτών της προηγούμενης χρονιάς,ξέρους βλαστούς δλδ και ξερά φύλλα.Το φυτό αναπτύσσει καινούργιους βλαστούς και φύλλα στα μέσα του καλοκαιριού και ανθίζει περίπου στα τέλη Ιουλίου.

 Στα μέσα της δεκαετίας του 1950 δύο Έλληνες βοτανικοί ο Κώστας Γουλιμής και ο Νίκος Γουλανδρής  κατέγραψαν νέα είδη της χλωρίδας της Σάμου. Ο  Γουλιμής στη μελέτη του Νέα είδη της Ελληνικής χλωρίδας  του  1956 αναφέρει ότι πραγματοποίησε  δύο αναβάσεις στον Καρβούνη και τρεις στον Κέρκη.

Muscari macrocarpum, Crocus fleischeri.Φυτά του Αν.Αιγαίου που κατέγραψε ο Γουλιμής στην Σάμο.Το πρώτο στις 12 Απριλίου 1953 στην περιοχή Κούτσι και το δεύτερο στο μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής στις 16 Ιανουαρίου 1955. Και τα δύο ηταν γνωστά μέχρι τότε μόνο απο το νησί της Ρόδου.

 Ακολουθήσουν οι Σουηδοί βοτανικοί Snogerup, Runemark και Nordenstam το 1960, οι  Snogerup και Runemark μαζί με ομάδα βοτανικών το 1962, οι Bothmer και  Strid το 1964, οι Gathorne-Hardy to 1964 και η Ελλη Σταματιάδου το 1968. Από τους Snogerup και Runemark αναφέρεται για πρώτη φορά το πλέον σπάνιο φυτό του νησιού η Consolida samia.

Consolida samia. Πολύ σπάνιο φυτό που ανήκει σύμφωνα με την IUCN Red List  στην κατηγορία Κρισίμως κινδυνεύων.Τελευταίες αναφορές απο τον Κέρκη το 1975 και το 1996.

 Και μια μικρή αναφορά σε Σαμιώτες που ασχολήθηκαν με το φυσικό πλούτο του νησιού.

Κατά το διάστημα 1881 έως 1889 εκδίδεται και τυπώνεται στην Σάμο από το Ηγεμονικό τυπογραφείο το 5τομο έργο «Σαμιακά» του Επαμεινώνδα Σταματιάδη.Στον τέταρτο τόμο αναφέρεται στα δέντρα και τα φυτά της Σάμου.

Δέντρα

Δημητριακά

Καρποί και διάφοροι σπόροι

Θάμνοι

Ιαματικά

 Πόες ή ποώδη φυτά (Εύοσμα,Αγριόχορτα,Φαγώσιμα κηπευτικά)

Διάφορα άγρια

Μανιτάρια

Υπάρχει ένας μακρύς κατάλογος ειδών  σε κάθε κατηγορία.Ο Σταματιάδης χρησιμοποιεί  κυρίως κοινές ονομασίες στον κατάλογό του.

 

Πολύ αργότερα στη δεκαετία του 1980 και ένας άλλος επιφανής Σάμιος θα εστιαστεί στην χλωρίδα της Σάμου.Ο δημοδιδάσκαλος Νικόλαος Δημητρίου, που αφιέρωσε την ζωή του στη συγκέντρωση και ταξινόμηση λαογραφικού υλικού απ’ όλη τη Σάμο, έγραψε και δημοσίευσε το επτάτομο  έργο του «ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ».Αυτό αποτελεί σήμερα το κεντρικό έργο της νεότερης Σαμιακής Λαογραφίας.Ο Δημητρίου προσεγγίζει την Σαμιακή χλωρίδα με μια ματιά που σήμερα θα την λέγαμε Εθνοιατρική.Απεικονίζει με μοναδικό τρόπο την Σάμο των περασμένων χρόνων, τους ανθρώπους  και τις  συνήθειες  τους. Αναφέρεται στις πεποιθήσεις και στις πρακτικές που χρησιμοποίησαν για την θεραπεία των ασθενειών τους.

<< Κοψ΄του δάχτλου κιέβγα όξου να βρεθούν χιλ΄ γιατροί>>.

Tα φυτά της Σάμου αναφέρονται εκτενώς  στα δύο μνημειώδη έργα  που ακολουθούν την Flora of Turkey and the East Aegean islands από τον Β.Η.Davis το 1984 και την Mountain flora of Greece από τον Arne Strid και την Kit Tan to 1986.Για κάποιον που θέλει να ασχοληθεί με τα είδη του νησιού προτείνονται σαν τα πλέον κατάλληλα βοηθήματα.
 Ένας μακρύς κατάλογος με 1056 αγγειόσπερμα φυτά της Σάμου  που κυρίως  συνόψισε καταγραφές από την μέχρι τότε βιβλιογραφία δημοσιεύεται για πρώτη φορά το 1989 από τον Σαμιώτη καθηγητή Δημήτρη Χριστοδουλάκη.

Alyssum samium. Πολύ σπάνιο ενδημικό του Κέρκη. Πρώτη καταγραφή απο τον Χριστοδουλάκη.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ο συνολικός αριθμός των αγγειόσπερμων φυτών της Σάμου που είχαν καταγραφεί μέχρι τότε ανερχόταν στα 1235. 

Στις επόμενες δεκαετίες και μέχρι σήμερα μικρός αριθμός  φυτών  προστίθεται από διάφορους ερευνητές Έλληνες και ξένους οι οποίοι προσεγγίζουν και  ορισμένες μη προσβάσιμες περιοχές αλλά και σε διάφορες χρονικές στιγμές.
Τέλος να σημειωθεί ότι τις τελευταίες δύο με τρείς δεκαετίες μεγάλος αριθμός ερευνητών Ελλήνων και ξένων έχει εστιαστεί στις άγριες ορχιδέες που φιλοξενεί το νησί.
Οι πρώτοι που συμβάλλουν στην καταγραφή των ορχεοειδών του νησιού είναι οι P.Golz και Η.R.Reinhard to 1981 .H σημαντικότερη όμως και πιο εκτενής αναφορά (59 είδη με φωτογραφίες και  χάρτες κατανομής) για τις ορχιδέες της Σάμου  είναι αυτή  του Pierre Delforge  στο περιοδικό Les Naturalistes Belges Vol.89/2008. 
Σχεδόν κάθε άνοιξη πλήθος ερευνητών έρχονται στην Σάμο για να θαυμάσουν την εξαιρετική ποικιλία τους. 
Αποτέλεσμα αυτής  της συνεχούς δραστηριότητες είναι η καταγραφή νέων ειδών και η ανακάλυψη νέων βιοτόπων.

Himantoglossum comperianum.Απο τις σπανιότερες Μεσογειακές ορχιδέες.Στην Ελλάδα συναντάται μόνο στην Λέσβο και στην Σάμο όπου ανακαλύφτηκε πρόσφατα.