Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ

Η Σάμος είναι ένα από τα μεγαλύτερα νησιά του Αν. Αιγαίου. Το όμορφο αυτό νησί είναι γνωστό κυρίως για το κρασί του, το μέλι του, την ηλιοφάνεια του, για κάποιες παραλίες και για δύο τρία παγκοσμίως γνωστά τουριστικά χωριά του κυρίως το Πυθαγόρειο και το Κοκκάρι. Είναι επίσης γνωστό για την πλούσια χλωρίδα του .Αυτό το αποδεικνύουν και τα ονόματα που τις δόθηκαν κατά την αρχαιότητα Δρυούσα, Ανθεμούσα, Μελάνθεμος, Φυλλάς,. Λόγω της γονιμότητας της λεγόταν και <<νησί των Μακάρων>>, της είχε δε αποδοθεί και η παροιμία <<και ορνίθων γάλα φέρει η νήσος –το νησί προσφέρει και του πουλιού το γάλα >>
Η χλωρίδα της Σάμου παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον γιατί είναι από τις πλουσιότερες στην Ελλάδα. Αναλογιστείτε ότι ένα νησί με 470.000 στρέμματα έχει περίπου 1600 είδη φυτών, όταν σε όλη την Ελλάδα σύμφωνα με τελευταίες μελέτες υπάρχουν περί τα 6000 είδη φυτών. Αν θέλετε να κάνουμε τις συγκρίσεις και λίγο πιο διεθνείς η Μ.Βρετανία για παράδειγμα που έχει διπλάσια έκταση από την χώρα μας διαθέτει μια χλωρίδα με 2500 είδη περίπου.
Που οφείλεται αυτός ο βοτανικός πλούτος της Σάμου; Η κυριότερη αιτία είναι η πορεία του τόπου στο χρόνο μέσα από την οποία γίνανε εναλλαγές του κλίματος καθώς και γεωμορφολογικές αλλαγές. Το Αιγαίο και γενικότερα ο Ελλαδικός χώρος είναι μια περιοχή η μοναδική της Ευρώπης που τα στοιχεία της φύσης είναι πάντα σε εγρήγορση. Ένας άλλος πολύ σοβαρός παράγοντας είναι η πολύ κοντινή απόσταση του νησιού με τα τουρκικά παράλια.
Η Σάμος παρ΄ όλη την μεγάλη ποικιλία της βλάστησης δεν έχει πολλά ενδημικά και σπάνια φυτά και αυτό οφείλεται στο ότι δεν έχει τα χαρακτηριστικά ενός ξεκομμένου τόπου όπως είναι για παράδειγμα η Κρήτη που θεωρείται ο παράδεισος των ενδημικών στην Ελλάδα ,ή ο Όλυμπος το ψηλότερο βουνό της Ελλάδας . Στο τόπο μας οι κορυφές του Κέρκη παρουσιάζουν ενδιαφέρον στο θέμα των ενδημικών και σπάνιων καθώς και κάποιες πολύ επιλεγμένες περιοχές στον Καρβούνη.
Το νησί εύκολα επίσης μπορεί να χαρακτηριστεί σαν νησί της ορχιδέας εφόσον ο αριθμός των ειδών ξεπερνάει τα 50 –όλη η Ελλάδα εχει περίπου 190 είδη.
Η Σάμος παρουσιάζει και μεγάλη ποικιλία βιοτόπων. Στους βιότοπους αυτούς αντιστοιχούν και διαφορετικές φυτοκοινωνίες δηλ. ορισμένοι τύποι βλάστησης. Πολλές φορές οι τύποι της βλάστησης μπλέκονται μεταξύ τους από τόπο σε τόπο και άλλοτε αποτελούν αυτοτελή κομμάτια . H εικόνα της βλάστησης αποτελεί για έναν τόπο τον πιο σημαντικό δείκτη περιβάλλοντος και συνδέεται άμεσα με την οικολογική συγκρότηση, την προστασία αλλά και την ανάδειξη του. Αν το θέλετε και αλλιώς είναι και σοβαρό πολιτισμικό στοιχείο για τον τόπο τον ίδιο.
Οι βιότοποι της Σάμου χωρίζονται σε πέντε κύριες ζώνες.
Παραθαλάσσια ζώνη. Αρχίζει από εκεί που σκάει το κύμα της θάλασσας και φτάνει μερικές δεκάδες μέτρα πιο μέσα στην ξηρά. Τα φυτά που ζουν εδώ λίγο ως πολύ είναι σε άμεση εξάρτηση από την θαλάσσια αλμύρα και υγρασία.
Πεδινή ζώνη .Αρχίζει από το σημείο που σταματά η παραθαλάσσια ζώνη και τελειώνει σε υψόμετρο γύρω στα 300 μ Στη ζώνη αυτή περιλαμβάνονται οι κυριότερες μικρές πεδιάδες του νησιού που είναι του Μεσόκαμπου, της Βλαμαρής,της Χώρας και του Καρλοβάσου, οι μικροί λόφοι και οι πρόποδες των βουνών. Στη πεδινή ζώνη κυριαρχεί αυτό που λέμε Μεσογειακή βλάστηση με χαρακτηριστικά φυτά όπως είναι η ελιά, το πουρνάρι ,η τσικουδιά , η κουνούκλα, το σχίνο, η κουμαριά ,η ρίγανη ,το θυμάρι ,το φασκόμηλο κ.α.
Ημιορεινή ζώνη. Αμέσως μετά την πεδινή ζώνη αρχίζει η ημιορεινή ζώνη που φτάνει μέχρι τα 800 μ. Στη ζώνη αυτή συναντούμε το περίφημο μοσχάτο κρασί και τα πανέμορφα ορεινά χωριουδάκια του νησιού Μανωλάτες , Βουρλώτες, Πλάτανο, Πύργο, Σπαθαραίους, Πάνδροσο,Μαραθόκαμπο κ.α. Επίσης συναντούμε τις λιγοστές εκτάσεις άγριας βελανιδιάς –δρυς που έχουν απομείνει στην κεντρική Σάμο από τα δάση που υπήρχαν στο παρελθόν.
Ορεινή ζώνη. Αρχίζει γύρω στα 800 μ και φτάνει μέχρι τα 1100.Στη ζώνη αυτή συναντούμε το ξακουστό Σαμιώτικο μαυρόπευκο- pinus nigra του Καρβούνη με μεγάλη ναυπηγική χρήση στο παρελθόν . Οι περίφημες Σάμαινες τις αρχαιότητας φτιαχνόταν αποκλειστικά από αυτό το πεύκο. Επίσης στη ζώνη αυτή συναντούμε και το άγριο κυπαρίσσι που στις πλαγιές του Κέρκη στα ΒΔ του νησιού σχηματίζει μεγάλα και υγιή δάση. Στη ζώνη αυτή επίσης υπάρχουν και πολύ αξιόλογα είδη φυτών πολλά από τα οποία είναι σπάνια όπως είναι οι κρόκοι ,οι παιωνίες ,τα κολχικά ,οι αγριοτριανταφυλιές και οι ορεινές ορχιδέες.
Υποαλπική ζώνη. Η ζώνη αυτή υπάρχει μόνο στον Κέρκη από τα 1000 εως τα 1434 που είναι και το ψηλότερο σημείο του νησιού. Εδώ οι καιρικές συνθήκες, ζεστό καλοκαίρι, κρύος χειμώνας και έναν δυνατό αέρα που φυσάει ολο τον χρόνο έχουν διαμορφώσει μια ξεχωριστή χλωρίδα από θάμνους και φυτά πολλά από τα οποία είναι ενδημικά και σπάνια.
Ένα μεγάλο κεφάλαιο αλλά και ένας μεγάλος φυσικός πόρος για το νησί είναι και η πληθώρα των αρωματικών, φαρμακευτικών και μελισσοκομικών φυτών όπως είναι η ρίγανη το θυμάρι, το φασκόμηλο, το τσάι του βουνού ,το μελλισσόχορτο, η βαλεριάνα, η λεβάντα, η μέντα, το βάλσαμο, το ρείκι, ο κράταιγος και πολλά άλλα.
Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί το γεγονός ότι όλη αυτή η ποικιλία της βλάστησης εχει πολύ τακτική χρήση στην τοπική κουζίνα ιδίως στα χωριά, που προσδίδει στις γεύσεις των φαγητών ιδιαίτερη αξία και ξεχωριστή γεύση.
Βέβαια δεν είναι όλα ρόδινα ,υπάρχουν και προβλήματα. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες τα τελευταία χρόνια με την <<συγκεκριμένη>> ανάπτυξη του τουρισμού, την μεγάλη έξαρση της δόμησης και τις διανοίξεις δρόμων, τις καλλιέργειες, τα φυτοφάρμακα, τις πυρκαγιές ,την υπερβολική πολλές φορές βόσκηση , την πολλές φορές ανέλεγκτη συλλογή μεγάλων ποσοτήτων αυτοφυών φαρμακευτικών φυτών, έχουν αφήσει καταστροφικά σημάδια στη χλωρίδα του νησιού με αποτέλεσμα την μείωση των πληθυσμών ορισμένων ειδών.
Εδώ για να είμαστε ρεαλιστές πρέπει να τονιστεί ότι η Ελλάδα παρόλο τον τεράστιο φυσικό της πλούτο δεν φημίζεται για την ευαισθησία της σε θέματα διατήρησης και προστασίας της αυτοφυούς άγριας χλωρίδας και το αναφέρω αυτό γιατί πλέον ανήκουμε και όσον αφορά το περιβάλλον στην ίδια οικογένεια που λέγεται Ευρωπαϊκή Ένωση. Και θα μου επιτρέψετε να το γενικεύσω λίγο το θέμα λέγοντας ότι θα ήταν καλό στο μέλλον να υπάρξει μια κοινή αντίληψη από όλες τις χώρες της Ευρώπης για το τι σημαίνει προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Γιατί με απλά λόγια τα φυτά και τα δέντρα και γενικά το πράσινο είναι αυτά που μας δίνουν ανάσα και ψυχική ευεξία.
Στη Σάμο οι μόνες περιοχές που παρουσιάζουν ακόμη μια εικόνα παρθένας φύσης με πραγματικά ζωντανούς και ποικίλους βιότοπους είναι αυτές που δεν πάει αυτοκίνητο, δεν βόσκουν κατσίκια όπως επίσης και κάποια ακαλλιέργητα χωράφια . Για μένα αυτές είναι οι μικρές οάσεις που έχουν απομείνει από το χαρακτηριστικά Σαμιώτικο τοπίο με παρθένα φύση.
Θα πρέπει τέλος όλοι και αναφέρομαι ιδιαίτερα στους Σαμιώτες να καταλάβουν ότι διατηρώντας στο οικόπεδο τους ,στο εξοχικό τους ή δίπλα από κει που ζουν, ένα κομμάτι φυσικής χλωρίδας εκτός από το πράσινο που θα έχουν, διατηρούν και ένα κομμάτι της φυσικής κληρονομιάς του τόπου τους.